martes, 29 de marzo de 2011

A indignación

Internet. Cambiou as nosas vidas. Mudou o xeito de traballar e transformou o tempo de ocio. A posibilidade de comunicarse con persoas de calquera parte do mundo provoca modificacións definitivas na vida cotiá e nas relacións interpersoais. Os nativos dixitais, aqueles que non coñeceron o mundo antes de internet, procesan a información moito máis rápido e poden realizar tarefas diferentes de xeito simultáneo. Todo está ao alcance da man. Todo é posible. Xa non imaxinan a vida sen estar conectados. As redes sociais (Facebook, Twitter) manteñen en permanente conexión millóns de persoas de todo o planeta. Ás veces para compartir banalidades. Moitos adolescentes malgastan o tempo ante a pantalla. Pero estas redes horizontais son utilizadas tamén para outros fins. As rebelións nos países árabes non serían posibles sen este apoio.
Geraçao à rasca. Estaba a mocidade tan distraída na realidade virtual que tardou en decatarse da presenza dunha crise profunda que vai condicionar o futuro de xeito radical. Os mesmos que a provocaron son os que agora propoñen os remedios que máis lles conveñen: redución do estado do benestar, adelgazamento do sector público, restrición dos dereitos laborais. Sempre pagan os mesmos. Para enfrontarse a isto catro mozos portugueses colgaron en Facebook o 5 de febreiro un manifesto en defensa dos desempregados, cincocentoseuristas e outros escravos disfrazados e subcontratados temporais. Cinco semanas despois miles de persoas (300.000 en Lisboa e 80.000 en Porto) xuntáronse nas dúas manifestacións máis importantes dos últimos tempos en Portugal. Creouse xa un movemento que agrupa miles de mozos que tentan buscar unha saída colectiva digna para o seu futuro. En Galicia tamén hai intentos de mobilizar á mocidade (http://www.seioque.com/).
Indignádevos. Stéphane Hessel ten 93 anos. Participou na Resistencia francesa contra o nazismo e foi máis tarde un alto cargo da ONU. Acaba de publicar en Francia un panfleto (Indignez-vous) dirixido á xuventude, co que tenta rescatala da apatía e a indiferenza. A brecha entre os máis pobres e os máis ricos nunca foi tan grande, afirma. Os bancos están preocupados polos seus dividendos e os altos salarios dos seus dirixentes, non polo interese xeral. Reclama unha insurrección pacífica contra os medios que "só propoñen como horizonte para a nosa mocidade o consumo masivo, o desprezo aos máis débiles e á cultura, a anmesia xeneralizada e a competición a ferro de todos contra todos". Haberá que escoitar a este home sabio.

martes, 22 de marzo de 2011

A represión franquista

Hai uns días presentouse na Coruña o libro Médicos ourensáns represaliados na guerra civil e na postguerra, escrito por David Simón Lorda (médico psiquiatra nacido en Aragón máis formado en Ourense), que estivo acompañado polo editor e historiador Ricardo Gurriarán. Trátase da reedición -corrixida e ampliada- dun texto publicado en 2002 que espertara, xa daquela, un enorme interese. A represión na contorna sanitaria é un tema apenas estudado e aínda hai quen pensa que os profesionais da sanidade se puxeron maioritariamente á beira do bando golpista. Máis o certo é que, a día de hoxe, o autor ten datos de máis de 150 médicos galegos represaliados pola ditadura durante a guerra e a posguerra.
David Simón comezou esta investigación hai dúas décadas cando tentaba recuperar a memoria do seu avó materno, Alejandro Lorda, fusilado en Zaragoza, á idade de 37 anos, xunto con outras vinte e cinco persoas, nos inicios da guerra civil. Foi o momento de vencer a resistencia para falar do sucedido, de superar a interiorización do silencio dos vencidos, que só se atrevían a recordar os seus mortos e as feridas ainda abertas no ámbito privado e familiar. Vai ser certo, como dixo Suso de Toro, que a historia da guerra civil téñena que contar os netos, que están a recuperar o que lles foi ocultado, a sacar á luz os cadáveres da historia.
Recorda o autor que en Galicia, co apoio do goberno de progreso, produciuse o lanzamento e o apoio financeiro e institucional a diversas iniciativas e proxectos (entre outros: www.nomesevoces.net) que tentan recuperar a memoria daquel tempo escuro, daquela prolongada ignominia. Sinala a repercusión negativa que a represión tivo no desenvolvemento da ciencia médica e na organización da asistencia sanitaria. Coñecer a importancia dos profesionais represaliados danos a medida das consecuencias irreparables que a súa desaparición tivo para o desenvolvemento do país (Peña Rey). Mais a Xunta actual, en mans do Partido Popular, non concorda con estes formulamentos: xa ten retirado o 90% das subvencións para estas investigacións.
O libro de David Simón  é un texto rigoroso e ben documentado, froito de moitas horas de traballo en arquivos públicos e privados e de decenas de conversas con testemuñas e familiares. Hai que destacar a importancia deste traballo, agora que as contornas políticas e mediáticas máis conservadores tentan frear as iniciativas de recuperación da memoria e de restauración da dignidade dos vencidos.

jueves, 17 de marzo de 2011

Xa nada será igual

Xapón é o país mellor preparado para afrontar un sismo. As estritas normas de seguridade na construcción vense complementadas por rigososas revisións periódicas. As vivendas están axeitadas, os barrios das cidades teñen zonas de evacuación, aprenden desde nenos as medidas de actuación ante os terremotos e realizan simulacros con regularidade. Nesta ocasión a terra tremou cunha intensidade desmesurada e provocou unha tremenda onda de destrución e morte. Hai un ano o terremoto de Haití deixou aquel país arrasado, con 200.000 vidas perdidas e un rastro de miseria e desolación do cal aínda non se recuperou. De non ser polas medidas de seguridade, a sacudida que padeceu Xapón podería deixar o país totalmente destruído.
O mundo occidental ten unha grande preocupación pola seguridade. O medo ás epidemias ou aos ataques do exterior obriga os países avanzados a facer enormes esforzos para minimizar os riscos. De cando en vez algún evento dramático activa as alarmas e alimenta o temor. A gripe A ou o ataque contra as Torres Xemelgas, por exemplo, contribuíron a crear un clima de terror que empuxou os gobernos a reforzar a protección.
Pero cando a natureza desata a súa forza decatámonos da nosa vulnerabilidade. As normas de prevención serven para reducir a magnitude do desastre, pero a furia dos elementos deixa sempre a súa pegada. O violento tremor e as numerosas réplicas provocaron os primeiros danos. O tsunami posterior levantou pontes, arrastrou edificios e vehículos, arrasou cultivos sementados e fendeu estradas cuha facilidade asombrosa. Todos quedamos sobrecollidos por esas imaxes. O balance final deste desastre aínda está por facer, pero xa sabemos que hai miles de mortos e desaparecidos, localidades destruídas polas augas e danos enormes en todo o país.
Xapón é un pobo ordenado e laborioso. Superarán o transo con dolor pero con absoluta determinación. Máis xa nada será igual. Agora teñen a evidencia de ser, a pesar das medidas de protección, totalmente vulnerables ante a natureza desatada. E continúa, ademais, a ameaza nuclear. O accidente da central de Fukushima é o máis grave desde a catástrofe de Chernóbil no 1986. Aínda é cedo para coñecer as consecuencias sobre o territorio e a vida humana. Pero si é tempo xa de reflexionar sobre o enorme risco que representan as centrais nucleares, mesmo se as medidas de seguridade son extremas.

Controversias en sanidade

Catálogo: A Xunta desafiou o goberno central cun decreto. O Ministerio de Sanidade non tivo máis remedio que recorrer ante o Tribunal Constitucional para frear a aplicación dun catálogo restritivo que lles impedía aos médicos galegos receitar varios centenares de fármacos financiados no resto do Estado. Esta norma da Xunta superaba intencionadamente a capacidade lexislativa da autonomía. Agora está en suspensión cautelar. Non poden aducir ignorancia: coñecen ben os límites e, ademais, estaban advertidos polo Ministerio. O lexislador non pode burlar a lei. Porque máis que buscar o aforro en menciñas o que puxo en marcha Feijóo foi unha gran campaña publicitaria (orquestrada por certos medios de comunicación) para aparecer como o campión da sanidade pública e sinalar a ZP como cómplice da industria farmacéutica. Resultan patéticas certas proclamas soberanistas (Farjas) mentres o PP está a cuestionar o estado das autonomías.
Povisa: En novembro o Hospital Povisa, que atende preto de 150.000 persoas na área de Vigo, anunciou un ERE que afectaba a 800 traballadores. Esta medida foi neutralizada polo Sergas ao prorrogar o concerto e iniciar negociacións para outro novo. Nestes días pasados anunciou a suspensión do pagamento das nóminas aos traballadores. A ameaza non se cumpriu ao producirse unha nova achega económica por parte do Sergas. A chantaxe, a ameaza e a utilización dos traballadores como reféns forman parte dos métodos de negociación deste grupo. Máis o que resulta sorprendente é que a xerenta do Sergas, Rocío Mosquera, ten unha forte vinculación con esta empresa: foi moitos anos directora do Sanatorio da Esperanza de Santiago (pertencente ao grupo sanitario Nosa Terra, tamén propietario de Povisa). Resulta evidente o conflito de intereses. A súa capacidade negociadora, como máxima responsable do Sergas, está totalmente condicionada pola pertenza ao cadro directivo da empresa privada. Neste negocio a xerenta é xuíz e parte. Mesmo se pode pensar que as ameazas públicas non son máis que unha posta en escena. A pronta resolución dos conflitos e a claudicación do Sergas ante a chantaxe de Povisa contrasta coa actitude intransixente ante o Ministerio. En tempos recentes unha situación como esta tería provocado un grande escándalo parlamentario e mediático. Agora todo é silencio. E pregunto: que fai a oposición? Por que non se denuncia esta evidente irregularidade?

Xa pasaron trinta anos

Hai trinta anos eu era un mozo que daba os primeiros pasos na miña carreira profesional como médico. Veño dunha estirpe rural e proletaria e non sabía o que me ía deparar o futuro. Daquela tiña participado na comarca de Barcala, como actor secundario, en diversos proxectos da nacente democracia: na creación dunha asociación cultural, na oposición á instalación dunha celulosa á beira do río Tambre e nas primeiras mobilizacións agrarias. Sobre estes temas publiquei algúns escritos na prensa daquel tempo. O meu amigo Manolo Tuñas lembraba hai pouco esa época no seu blog (plazadocoton.blogspot.com).
Son de carácter pacífico e conciliador. Procuro sempre comprender as razóns dos demais. Pero un día cheguei á casa dos pais e atopeinos moi preocupados. Recibiran un aviso de parte dunha persoa principal da vila: "Calquera día vaivos aparecer o fillo nunha gabia, e nunca se saberá quen lle pegou o tiro". Souben, definitivamente, onde estaba o meu sitio: xusto onde non estean os inimigos da liberdade, fronte ós violentos que utilizan a ameaza e a forza para dominar.
Lembro perfectamente o 23 de febreiro de 1981. Acompañei un amigo a Pontevedra por unha oferta de traballo e, de regreso a Santiago, soubemos da ocupación do Congreso por membros da Garda Civil e da saída dos tanques ás rúas de Valencia. Foi unha noite de temor, por nós mesmos e polo futuro do país. Agora hai voces que frivolizan interesadamente o asunto. "Pero se non pasou nada, todo foi moi teatral", din alguns. Non é certo: había unha trama civil e militar moi elaborada para atentar contra do proxecto democrático. Os feitos foron moi graves: un grupo de militares secuestra o Parlamento e o Goberno empregando as armas e ameazando de morte: "Se hai un apagón, disparen", dixo Tejero.
Non pasou nada pero, de prosperar o golpe, poderían ocorrer cousas moi graves que devolverían o país ás catacumbas do franquismo. Non é posible calcular, cando se produce un pronunciamento violento, as consecuencias que del se van derivar. De seguro que habería violencia, listas negras, mortes, desaparecidos, terror e persecución do contrario. Por fortuna, e pola actuación valerosa de certos actores principais, fracasou o intento de involución e puidemos seguir adiante, na procura dunha vida mellor para todos. No mes de agosto dese ano naceu meu fillo Paulo.

Pais da patria

Rato: despois de acadar certo prestixio como ministro de Aznar, Rodrigo Rato foi, de 2004 a 2007, director do FMI. Segundo recoñece agora o propio organismo, durante esa etapa non foi quen de anticipar a crise, nin de prever a súa magnitude. Non alertou do desastre que se aveciñaba. Pola contra, recomendou prácticas destrutivas: alentou a camiñar de fronte ao abismo. Agora o mundo económico navega na incerteza e millóns de familias pagan as consecuencias. Pero Rato é presidente de Caja Madrid e segue a gozar da consideración dos seus.
Aznar: nunha operación fraudulenta, Aznar e Rato entregaron as cinco grandes empresas públicas españolas (Telefónica, Endesa, Argentaria, Tabacalera e Repsol) a homes da súa confianza e despois puxéronas á venda en Bolsa. O xornalista Jesús Mota di que non debe entenderse o termo expropiación como unha metáfora: é real. Tampouco soubo pórlle freo á economía do ladrillo. Pola contra, axudou a inflar esa tremenda burbulla que agora ateaza a economía española. Mais este grande estadista, na vez de pedirlle desculpas á cidadanía, é capaz de escribir que "España puede salir de la crisis", e imparte doutrina desde a súa plataforma de ultradereita (Faes) mentres recibe elevadas remuneracións como asesor de diversas empresas multinacionais.
Villar Mir: foi ministro con Arias Navarro, nos estertores do franquismo. Despois fixo unha gran fortuna a partir de sociedades en bancarrota e utilizando a súa posición de privilexio. En Galicia tamén deixou a súa pegada. Secou o tramo final do río Xallas (único río de Europa que caía ao mar en cascada) para construír unha central eléctrica; provocou, no 2007, un desastre ecolóxico coa morte de milleiros de troitas no mesmo río ao pechar as comportas do encoro río arriba; a fábrica de Ferroatlántica en Cee, da que é propietario, é das máis contaminantes de Galicia; paralizou a chegada do AVE a Galicia ao preitear coa Xunta pola expropiación da mina de cuarzo de Serrabal (Boqueixón). A Casa Real vén de concederlle o título de marqués. Aquí deberiamos declara-lo persoa non grata.
Ruíz Mateos: Cando lle expropiaron Rumasa, no ano 1983, vestiuse de Superman e declarouse vítima dunha confabulación do goberno. Levantou outro imperio, Nueva Rumasa, que agora se desmorona coma un castelo de naipes. Volverá face-lo pallaso, para proclamar a súa inocencia. Moitos traballadores quedarán na rúa polas súas manobras e non lle van rir as ocorrencias.

A incompetencia

paro. Desde as bancadas da oposición Feijóo sinalaba a Touriño como o principal responsable da crise e do paro. Cando o PP ocupou o poder, en abril de 2009, a media de parados estaba cinco puntos por debaixo da media estatal. En 2010 a taxa de paro en Galicia medrou un 20.9%: a máis elevada de todas as comunidades. Pero agora Feijóo, que na campaña electoral prometeu rematar co paro e crear 43.500 postos de traballo nun ano, asegura que non ten competencias para abordar semellante problema.
Hai poucos días os portavoces da oposición lembráronlle as súas responsabilidades en materia de traballo, emprego e formación, e fixéronlle un debuxo da situación actual: 40.000 parados máis que hai un ano, 75.000 empregos destruídos e 245.000 galegos sen traballo. Pero o actual presidente, acabado de chegar das súas vacacións de Nadal polo Caribe, sinala a ZP como responsable da desfeita, e declárase abertamente incompetente para afrontar o reto.

O catálogo. O goberno galego impuxo, a primeiros de ano, un catálogo restritivo de fármacos que exclúe do financiamento público moitos medicamentos que si están financiados no resto do Estado. Adoptou a medida sabendo que as autonomías non teñen capacidade lexislativa neste terreo e vulnerando, polo tanto, as competencias estatais. O Avogado do Estado vén de presentar ante o Tribunal Constitucional un recurso contra o dito listado por entender que discrimina os galegos e racha a igualdade de acceso á prestación farmacéutica. Subliña que as autonomías "están facultadas para incluír nas súas carteiras de servizos novas prestacións pero en ningún caso poden excluír fármacos incluídos polo Ministerio de Sanidade".
Pero o actual presidente non tivo dúbidas. Porque, neste caso, non se trata dunha medida para mellorar a vida dos galegos senon dunha manobra desleal -incumpre as leis adrede para provocar un conflicto entre as dúas administracións- e unha xogada de xadrez deseñada con fins propagandísticos, co único propósito de danar a imaxe do goberno central. Se o Ministerio non presentase o recurso Feijóo aparecería como un campión. Como o goberno central non tivo máis remedio que recorrer, para preservar a legalidade democrática, agora usa outro argumento: ZP é cómplice da industria farmacéutica e responsable do gasto farmacéutico en Galicia. Estas actuacións frívolas só serven para amosar a propia incompetencia e fomentar o descrédito da política entre os cidadáns.

A ameaza da obesidade

Connor McCreaddie con oito anos xa pesaba 90 quilos. Hai un par de anos os medios de comunicación de todo o mundo fixéronse eco do drama deste neno e da súa familia. O rapaz pasaba os días sentado diante do ordenador e da TV e tragando comida lixo. Sen chegar a unha situación tan extrema o certo é que a obesidade mórbida ameaza, no mundo occidental, cada vez a máis persoas e a idades máis precoces.
¡Que triste paradoxo o deste noso mundo! Dous terzos da poboación sofren de fame e miseria mentres o mundo rico tenta fuxir das doenzas provocadas pola opulencia. No noso contorno a obesidade representa un serio problema que condiciona a aparición doutros moitos, que mingua a nosa calidade de vida e ameaza a nosa lonxevidade. A obesidade non é unha cuestión estética. Pero arredor do sobrepeso ergueuse unha complexa trama económica que persegue o mito da delgadez. Temos que dicilo ben claro: ter dous ou tres quilos de máis non debe preocupar. Pero cando se sobrepasan certos niveis a obesidade é un problema de saúde que, á súa vez, provoca complicacións: hipertensión, diabete, colesterol, artrose, así como doenzas do corazón e das arterias. Cando cómpre baixar de peso non se pode facer en dous días. A batalla contra da obesidade require unha abordaxe a longo prazo e a modificación dos nosos hábitos. O sedentarismo, as présas da vida actual, o estrés e a ansiedade poden favorecer a inxesta excesiva. Pero se un está estresado, na vez de desfogarse coa comida ou co alcol, é mellor facer deporte. O exercicio eleva o nivel de endorfinas e mellora o benestar físico e psicolóxico. Ademais, queima calorías, porque, a fin de contas, o que temos que facer para controlar o peso ten certa similitude cunha conta corrente: se ingresas máis calorías das que gastas, aumenta o saldo.
Moitas persoas buscan remedio nas dietas milagreiras: ningunha delas ten unha base científica sólida, algunhas presentan riscos para a saúde e, ademais, a grande maioría das persoas que perden peso deste xeito recupérano en pouco tempo. Reducir as calorías e aumentar o exercicio: non hai máis segredos para ter o peso controlado. Máis, para iso, temos que asumir a responsabilidade sobre o noso corpo. Se asumimos o control poderemos "rachar a dinámica que leva de non facer nada a gañar peso e de gañar peso a non facer nada" (Valentín Fuster).

A deterioración da sanidade galega

A facción de ultradereita que goberna actualmente en Galicia amosa un desprezo radical sobre as potencialidades do sector público. Só confían na iniciativa e na xestión privada. Os seus desvelos por acadar o poder non son debidos ao afán por mellorar os servizos públicos: o seu empeño débese ao interese por acceder aos orzamentos e buscar o xeito de favorecer negocios privados á súa sombra. O botín sanitario é moi apetecible: o 30% dos orzamentos da Xunta corresponden á Consellería de Sanidade.
O Goberno de progreso deulle un impulso importante á sanidade pública: mellorou os orzamentos, consolidou o emprego dos traballadores, ampliou a oferta de servizos e potenciou a modernización e informatización dos centros. O actual goberno está a desmontar todo o desmontable. Coa escusa da crise e da ficticia austeridade reduciu os orzamentos (por primeira vez na historia da autonomía), paralizou os proxectos públicos de construción, freou a actividade extraordinaria para redución das listas de espera e cancelou o plan de mellora da Atención Primaria. Nos próximos anos non haberá investimentos para mellorar a capacidade resolutiva dos centros nin se creará ningunha praza nos servizos sanitarios; pola contra, quedan sen cubrir as prazas vacantes por xubilación dos profesionais. A consecuencia é inevitable: a deterioración asistencial.
Mentres, están a potenciar espazos de negocio co diñeiro público. Non son outra cousa os proxectos de construción dos novos hospitais e centros de saúde polo sistema de concesión a empresas privadas. Este modelo (PFI) é menos eficiente que o utilizado polo Goberno anterior (SPI), reduce a calidade asistencial, xera problemas na xestión futura dos hospitais e deixa o Sergas hipotecado, xa que terá que estar pagando un alugueiro á empresa construtora durante vinte anos. Pero non importa nada. O obxectivo desta facción non é garantir e mellorar os servizos públicos senón procurar beneficios privados a grupos afíns a expensas do erario público.

O sofisma dos xenéricos

Cómpre dicilo unha vez máis: os xenéricos son eficaces e seguros, igual que os fármacos de marca. A única diferenza é o prezo: son máis baratos. Por iso todos os gobernos tentan promover a súa utilización. Defendo o seu uso con absoluta convicción. Na miña consulta o 25% das receitas son xenéricos, mentres a media de Galicia anda polo 15%. Mais promover os xenéricos non é sinónimo de asumir o catálogo restritivo aplicado pola Xunta desde o pasado tres de xaneiro. Non cuestiono os obxectivos (prescrición de xenéricos, aforro no gasto farmacéutico) senón o procedemento.
Galicia sitúase como a derradeira comunidade no uso destes medicamentos. Os sucesivos gobernos de PP non fixeron nunca unha política decidida neste terreo. Outras autonomías utilizaron os resortes legais ao seu alcance (guías farmacoterapéuticas, prescrición por principio activo, etc.), e facilitáronlles aos profesionais instrumentos (receita electrónica, información terapéutica, etc) para mellorar a prescrición. Así conseguiron un elevado uso destes fármacos. En Galicia foi o goberno de progreso o que impulsou estas iniciativas.
Ningunha comunidade fixo un catálogo restritivo como o que vén de impoñer a Xunta. Por unha razón sinxela: nun estado de dereito cada instancia ten delimitada a súa capacidade para lexislar, e a listaxe de medicamentos financiados é competencia do Goberno central. O Ministerio de Sanidade non ten máis remedio que recorrer contrta este catálogo porque debe garantir a cohesión e a equidade no acceso ás prestacións sanitarias en todo o Estado. A Xunta estaba advertida pero non cesou no empeño, provocando unha situación delicada entre as dúas administracións. Aquí hai unha xogada estratéxica e mediática na que os gobernantes galegos cren saír gañadores, calquera que sexa o resultado.
Se o Ministerio non recorre incorrería nunha perigosa deixación de funcións: dentro de pouco podería haber 17 catálogos diferentes. Mais se impide a aplicación deste catálogo a Xunta non conseguirá o aforro anunciado e botaralle a culpa ao Ministerio. Os mesmos que reducen o orzamento sanitario e que favorecen negocios privados na construción dos hospitais públicos hipotecando a sanidade galega, tentan aparecer como defensores do sistema. E aínda pretenderán sinalar a ministra como aliada dos escuros intereses da industria farmacéutica.

O Parque Temático

O último día que estiven na casa de meus pais tentei visitar a balsa do río Alvariña, donde nos bañabamos de rapaces. Non foi posible: unha densa matogueira ocupa os antiguos camiños e impide o acceso á beira da auga. As cortiñas, antes tan valoradas, agora están invadidas pola maleza. No outro lado da ponte, onde estaban os montes da Beria e fértiles terras de labranza, agora vese o asfalto e as farolas dun enorme parque industrial que nunca foi utilizado, ocupado tamén polos toxos e as xestas. É a paisaxe do abandono agrícola e da carencia de desenvolvemento industrial, convertido xa en ruína. Hai moitos lugares de Galicia con esta mesma imaxe: a morte dos camiños, o abandono dos ríos, a destrución da paisaxe. Xa dicía Manuel Rivas que este é un país cheo de conservadores que non son quen de conservar o que paga a pena.
De non poñerlle remedio ese pode ser o noso destino. Galicia fixo mal o tránsito da economía rural á modernidade e tivo unha clase dirixente que non soubo aproveitar as potencialidades desta terra e as súas xentes. De non variar o rumbo podemos atoparnos, en poucas décadas, cunha xeografía de abandono na que só se conservarían determinados elementos como integrantes dun Parque Temático, para o lecer dos visitantes. Marcial Gondar ten advertido deste risco e o psiquiatra Antón Seoane ten descrito o seu pesadelo: "Visitaremos explotacións agrarias, con vacas incluídas. Contemplaranse aldeas abandonadas, reconstruídas á sazón, con lugareños de atrezzo, e haberá unha área adicada ao mundo do mar con naufraxio de cartón pedra...". Tamén Santiago Lamas (Galicia borrosa) describe como o que hai anos era cotián e se perdeu, recupérase agora en forma de folclore e turismo.
Dese xeito, o Camiño de Santiago rexorde desprovisto das antigas motivacións relixiosas, os pazos e mosteiros en ruínas recupéranse para acoller turistas rurais, os hórreos son trasladados como elemento ornamental aos xardíns dos novos ricos, as ferramentas do campo pasan ás paredes das adegas e das casas rehabilitadas, e as celebracións rituais do campo convértense nas numerosas e multitudinarias festas gastronómicas que fan de Galicia o lugar das grandes paparotas. Non estamos lonxe desta visión premonitoria, coa cultura popular convertida nun motivo de atracción turística e o galego como lingua ritual. Algo teremos que facer, para fuxir deste futuro tan indesexable.

Os xenéricos e o catálogo da xunta

Os medicamentos xenéricos, igual de eficaces e seguros que os outros, adoitan ser máis baratos. Ese é o motivo de que tódolos países tenten potenciar o seu uso, para procurar reducir o gasto farmacéutico, que tanto pesa sobre os sistemas sanitarios. Galicia ten unha das taxas máis baixas no uso de xenéricos. Os sucesivos gobernos do PP, desde as transferencias sanitarias, non sinalaron como prioritario este obxectivo, como fixeron outras autonomías que hoxe teñen uns índices de utilización de xenéricos moito mellores. Todas elas puxeron en marcha, tamén, a receita electrónica hai máis dunha década. En Galicia tivo que ser o goberno de progreso quen a impulsase. A e-receita chega agora ao 98% da poboación, despois do grande esforzo realizado polo anterior executivo. Isto facilita a prescrición de xenéricos de xeito notable.
Pero a Xunta acaba de poñer agora en marcha un Catálogo de Medicamentos que restrinxe a posibilidade de prescribir varias decenas de fármacos. Non suprime ningún principio activo, pero algúns medicamentos de uso moi frecuente (por exemplo: NeobrufenAugmentineOrfidal,NorpraminDianben...) deixan de estar financiados polo Sergas e deberán ser substituídos. Sorprende esta iniciativa do executivo galego, cando é sabido que as autonomías non poden elaborar unha listaxe de medicamentos financiados máis reducido que o aprobado no Ministerio de Sanidade. Esta norma provoca unha discriminación negativa dos galegos no acceso aos fármacos e vulnera o principio de equidade e igualdade dos cidadáns no dereito á atención sanitaria. O Ministerio xa anunciou que vai recorrer contera este regulamento ante o TSXG que, con certeza, ditará a súa suspensión cautelar. Pódese deducir, polo tanto, que a Xunta propuxo esta medida sabendo que non a podería aplicar. Resulta sorprendente ver á conselleira reclamar a "soberanía" de Galicia neste terreo. O mesmo goberno que vén de reducir o orzamento sanitario, por primeira vez na historia autonómica, terá así un argumento autoexculpatorio. Pretenderá aparecer como defensor da sostibilidade do sistema (mentres favorece negocios privados coa construción dos hospitais e gasta grandes cantidades en propaganda). Non vai acadar o aforro anunciado en Farmacia, pero o culpable será, por suposto, o Goberno central, que non lle permite aplicar o seu Catálogo.

Galicia emerxente

Falabamos hai sete días da borrosidade galega e da posibilidade metafórica de que Galicia chegue a ser borrada da xeografía, coa axuda dos actuais gobernantes. Outros autores tamén se apuntan nesta corrente crítica. M.A. Murado afirma no seu libro Outra idea de Galicia que esta terra leva vinte anos con crecemento poboacional negativo e a súa taxa de fecundidade é das máis baixas de Europa. Conclúe: "aínda que improbable demograficamente, a fantasía pesimista dunha extinción absoluta dos galegos diríase que non está tan lonxe". Tamén X.M. Pereiro, nun artigo recente e facendo referencia á política actual, afirma que "Galicia non existe, só cargos coa mesma altura de miras que se gobernasen unha comunidade de veciños".
Máis, feito o diagnóstico, cómpre ollar o panorama con perspectiva e tentar manter o optimismo. Non podemos deixarnos contaxiar polas tendencias autolíticas dos actuais dirixentes. Como decía J.L. Sampedro nunha entrevista "son máis importantes as crenzas que as verdades". É preciso alimentar a confianza no futuro colectivo. O desánimo só serve para crear vitimismo e leva directamente á autodestrución.
Henrique Alvarellos publicou un precioso libro, Galicia en cen prodixios, no que fai un paseo visual por diferentes puntos da nosa xeografía que nos converten en territorio singular: desde o único río europeo que desemboca en fervenza ata o faro máis antigo do mundo. O autor, impresionado polo seu percorrido, afirma: " Galicia é unha terra con claro porvir. Hai futuro, hai luz entre os ceos atoldados das longas invernías". Concordamos con el e podemos afirmar que hoxe Galicia é unha potencia nos sectores da confección, na pesca, na acuicultura, nos balnearios e augas termais, nos viños, na construción naval e na produción de enerxía eléctrica. A pesar dos escépticos existe un empuxe empresarial descoñecido hai anos, e temos unha mocidade máis preparada que nas xeracións anteriores. Contamos, ademais, con xente emprendedora e comprometida na construción do país. Quero nomear aquí a Xosé González e Carmen Pérez Vaquero, que levan anos traballando arreo co obxectivo de regaleguizar Galicia. Forman parte da estirpe dos bos e xenerosos. Son da casta dos imprescindibles que sinalaba Bertolt Brecht. Así pois, como di o propio Pepe de Redondela nunha recente misiva de Nadal: "Non perdamos a ilusión na tarefa común de facer que Galicia sexa cada día máis galega".

Galicia borrada

Na década dos noventa teorizouse sobre o pensamento borroso. Bart Kosko afirmaba que "as cousas, vistas de preto, vólvense borrosas". A lóxica borrosa esixe dispoñer de numerosos sensores que lle estean subministrando información constante ao sistema. "O mundo é borroso, a descrición non" dicía Kosko. Estas teorías teñen importantes aplicacións prácticas nos procesos de intelixencia artificial.
Pois ben, Galicia xa era borrosa desde antes. Así o explica o psiquiatra Santiago Lamas no seu excelente ensaio Galicia borrosa. Aquí temos a nosa propia lóxica: "O mundo é borroso, a descrición tamén". A nosa borrosidade depende dunha permanente necesidade suplementaria de información. Polo tanto, contestar unha pregunta precisa coñecer as intencións de quen a fai. Así lle pasaba ao personaxe dunha historia de Fernández Flórez: chega un home á súa casa; escoita un ruído. Abre a porta e pregunta medoñento: "Quen anda aí?". A resposta do ladrón, galego de pura cepa, é definitiva: "E por aí?". Así somos nós, ou así eramos.
Manuel Rivas reflexionaba hai pouco sobre o risco que Galicia tivo de converterse nun territorio sen lei, dominado polas mafias do narcotráfico, impregnados de corrupción todos os estamentos sociais. Nun tempo recente os nenos de Galicia ansiaban, como máxima aspiración, ser contrabandistas. A actuación heroica dun xuíz e das nais organizadas contra o tráfico da droga que mataba os seus fillos, conseguiu frear a putrefacción, pero sempre quedan secuelas despois de feridas tan profundas. O propio Rivas declaraba, nun artigo recente, que "Galicia non existe".
Máis alá da hipérbole literaria o certo é que o porvir non está asegurado. Estamos nas mans dunha facción que non sente aprecio pola terra. Máis ben, se detectan algunha connotación autóctona ("Puag, aquí cheira a galego") deseguida cambian de lugar. A ocupación do poder político estase a utilizar, na actualidade, para borrar os sinais de identidade do país e para destruír o seu tecido social. Penoso destino o de quen chega a dirixente dunha comunidade á que despreza. Pero máis triste é o futuro desta xeografía, que pode pasar de borrosa a borrada de non mudar a actual estratexia de autoaniquilación. A visión apocalíptica é ben cinematográfica: polígonos industriais baleiros, comestos polas xestas e invadidos polo toxo e, ao fondo, as ruínas do Gaiás, tal como aparecía a estatua da liberdade no remate do Planeta dos simios.

martes, 15 de marzo de 2011

As trampas na sanidade

Cando a dereita recupera o poder, do que se cre propietaria, sempre repite a mesma letanía: isto é insostible, cómpre eliminar gastos, hai que adelgazar o Estado, é necesario reducir os servizos públicos. Neste tempo de crise, a mensaxe resoa con máis forza: quitémoslles a protección aos desamparados, rebaixemos o gasto ao imprescindible.
Na sanidade galega esta propaganda penetra fondo. A conselleira, grande rezadora, non deixa de pregoar que se deben recortar gastos para garantir a viabilidade do sistema. Xa coñecemos este argumentario. Os ideólogos de Romay (Castellón, Negreira, Feijóo) pregoaban esta mesma teoría hai vinte anos. A mensaxe é ben sinxela: a predicción da catástrofe. Anuncian que as cousas están moi mal, que cómpre facer algo para corrixir o rumbo ou do contrario estará comprometido o futuro.
As propostas son sempre as mesmas: o copago sanitario, a separación da financiación e da provisión (financiación pública, provisión privada), novos modelos de xestión, a utilización da competencia interna. Daquela impulsaron a creación das fundacións sanitarias, que resultaron un absoluto fracaso. Agora promoven a construción e xestión privada dos hospitais públicos (PFI), modelo xa probado noutras comunidades con resultados catastróficos. Pero dá igual; aquí tentarase o mesmo: alguén fai negocio polo camiño.
O Goberno galego acaba de rebaixar, por primeira vez na historia autonómica, os orzamentos da sanidade. De acordo cos seus cálculos, o aforro principal vai ser achegado pola redución do gasto farmacéutico. Para tal fin, a consellería propón un catálogo de medicamentos que limita as posibilidades de prescrición dos médicos en Galicia. Saben con certeza que tal proposta é inviable, que o Ministerio de Sanidade non pode permitir unha listaxe restritiva que provoque unha situación de inequidade no acceso ás medicinas. De ser aprobada esta listaxe no parlamento galego, o Ministerio terá que denuncialo, e os tribunais de xustiza decidirán a suspensión cautelar deste, por ser inconstitucional.
Pero dá igual. Non conseguirán o aforro pregoado, pero o responsable será o Goberno central. Iso é o que buscan: un culpable externo dos malos resultados. Non importa que estas impúdicas manobras prexudiquen a protección sanitaria dos cidadáns galegos. Alguén terá que confesarse, e pedir perdón publicamente.

As trampas no deporte

O deporte é unha das actividades máis nobres que realiza o ser humano. Perseguimos a meta da autosuperación; empregamos esforzo e constancia para acadar cotas máis elevadas no rendemento deportivo sen agardar máis recompensa que a propia satisfacción polo triunfo. O deporte colectivo ten, ademais, un gran poder educativo: axuda a potenciar o compañeirismo, a axuda mutua, a solidariedade e a subordinación dos intereses persoais aos do grupo. O deporte de elite ten, nos tempos modernos, un elevado valor simbólico. Contribúe a potenciar o sentimento de pertenza, e achégalle á sociedade un abano de deportistas exemplares que serven, en todas as idades pero sobre todo nos primeiros anos de formación da personalidade, como elemento de emulación.
Todos nos sentimos orgullosos cando Pereiro gañou o Tour de Francia, cando a selección de fútbol foi campioa do mundo, e cando Rafael Nadal consegue ser o número un do tenis mundial, dando exemplo de humildade e corrección.
Por iso resulta tan dasacougante cando saen á luz as trampas que algúns utilizan para superar os contrarios. Os que amamos o deporte sentimos unha grande emoción cos últimos triunfos de Marta Domínguez, quen foi detida hai uns días na chamada "operación Galgo", por estar presuntamente implicada nunha rede de tráfico e consumo de substancias dopantes. Agora sentímonos defraudados e estafados.
O uso de substancias prohibidas co fin de mellorar o rendemento no deporte é, ademais dun delito e un risco para a saúde, unha práctica fraudulenta que vulnera a principal condición que debe existir na actividade deportiva: a competencia entre iguais nas mesmas condicións.
O atleta dopado parte dunha situación de vantaxe que racha por completo o espírito deportivo.
Esta muller, concelleira en Palencia polo PP e vicepresidenta da Federación de Atletismo, apareceu sempre ante o público como unha competidora exemplar e perseverante. Chegou a ser unha figura mítica do atletismo español e os seus veciños palentinos sentían por ela auténtica veneración.
De confirmarse a súa implicación nesta operación, e todo parece indicar que hai datos moi contundentes na súa contra, todos nos sentiremos frustrados. Pero, se cadra, é un mal necesario para conseguir que desapareza, dunha vez por todas, a sombra da dúbida que planea, nos últimos anos, por enriba do deporte español.

"Relatos invisibles"

Hai uns anos que traballa no meu centro a doutora Pilar Gallego que, a pesar do seu apelido, é aragonesa. Temos unha boa relación profesional, baseada no respecto mutuo. Hai uns meses entrou na miña consulta e díxome, de fronte e sen preámbulos: "Así que ti es escritor e eu non sabía nada". Tentei explicarlle que en realidade eu vivo da miña profesión de médico e que a escrita vén ser unha ocupación ocasional. "Se tes libros publicados es escritor e xa está", sentenciou, e non fun quen de contradicila. Contoume que o seu home tamén escribe e que estaba na busca de editor para o seu primeiro libro. Tróuxome un texto fotocopiado asinado por Fernando Pérez Martínez. O primeiro que se me ocorreu foi indicarlle que tiña que cambiar o nome. Non se pode ter un espazo no mundo literario con apelidos tan vulgares. "Mira en Google". Fixemos a proba: máis de 300.000 entradas co mesmo nome. Esa mesma tarde comecei a lectura do libro, que me enganchou desde o primeiro párrafo: "Seamos optimistas; en el mejor de los casos, la vida es una mierda". Con este inicio escatolóxico só se pode agardar un feixe de lixo ou unha obra extraordinaria, e coido que se trata da segunda opción. Aos poucos días quedei co autor, xa convertido en Fernando Ontañón, para tomar unha cervexa e falar de libros. Compartimos o aprecio por algúns escritores (John Cheever, Raymond Carver, Don DeLillo, Rafael Chirbes, Muñoz Molina), e animeino para que publicase os seus textos. Non son experto en crítica literaria, pero teño dedicado moitas horas á lectura. Podo asegurar, sen temor a equivocarme, que estamos ante un autor importante, posuidor dun universo narrativo propio e dun grande dominio da linguaxe.
Relatos invisibles acaba de ser publicado estes días (Ediciones Carena). Volvín ler estes contos, encadeados por un elo imperceptible, e reafírmome na miña primeira opinión. Trátase do primeiro libro dun excelente escritor, no que aparecen os temas eternos da grande literatura: a paixón, o amor, a morte. Nun clima onírico e turbador esta obra reflicte a vida cotiá, atravesada por un fío de misterio: os primeiros amores, os amigos da infancia, o sexo turbio, os conflitos familiares, os rancores alimentados, as rutinas laborais. Un feixe de personaxes desconcertados na busca de seu destino que debuxan de forma maxistral a perplexidade do mundo de hoxe. Unha lectura moi aconsellable para estes días de Nadal..

A muller que batía coas portas

Un dos investimentos afectivos máis importantes da nosa vida é a elección dunha persoa para vivir en parella, para compartir afectos, ilusións e a crianza dos fillos. Cando, pasado o tempo, alguén chega a decatarse de que, no lugar do amor, non hai máis que desconfianza, desprezo e humillación, a vivencia de fracaso non pode ser máis absoluta. Por iso moitas mulleres maltratadas non son capaces de asumir a tremenda perda que esta situación representa. Chegan a estar avergoñadas polo que lles acontece e a sentirse culpables da situación. Ás veces, cando lles preguntan pola orixe dos golpes na cara, buscan unha escusa. "É que batín coa porta", como no libro de Roddy Doyle.
O maltratador adoita ser amable na rúa, pero a vida é un calvario de portas para adentro. A miudo sucede que, despois dunha agresión, se produce unha escena de arrepentimento. A muller queda atrapada neste círculo vicioso, entre o maltratamento e o perdón, a pesar da reiteración desta noria infernal. A tortura pode prolongarse durante décadas, mentres a vítima ve como está cada vez máis atrapada nesta rede perversa. María Tareixa aguantou durante 34 anos as humillacións do seu marido, ata que acabou coa súa vida: malleiras, insultos e abusos, que incluían a filla do matrimonio. Agora acaba de ser xulgada na Coruña por un tribunal popular que, pese a declarala culpable, solicita o indulto, por entender que xa tivo sufrimento dabondo á beira do seu home.
A semana pasada celebrouse o Día Internacional contra da Violencia de Xénero. Hai quen considera que o intenso traballo desenvolvido en España nos últimos anos para combater o maltratamento non está a producir os resultados desexados. Máis cómpre entender que os cambios sociais son lentos e mesmo inapreciables a curto prazo. Pero estamos a camiñar na dirección correcta. Vimos dunha cultura que entendía a vida en parella como unha relación de subordinación e dependencia e estamos a construír, con dificultades, un novo xeito de relación entre iguais que elixen a vida en común para atopar afecto e axuda mutua.
Hai anos a muller ofendida e humillada non tiña máis remedio que resistir e calar. Houbo moito silencio arredor do maltratamento. Non é que agora o problema medre; só se trata de que, por fin, esta tortura da vida cotiá se fixo visible. Aínda queda moito camiño por andar, pero xa se deron pasos importantes. Agora o maltratador non goza da impunidade nin da complicidade social.

A morte digna

No meu exercicio profesional -xa van aló máis de trinta anos-, tiven que acompañar moitas persoas nos seus últimos pasos na vida. Axudar o paciente e a súa familia neste transo é, ao meu ver, unha das obrigas máis importantes da práctica médica. Por iso celebro o anuncio do goberno de que se vai lexislar o dereito a morrer con dignidade, regulando e dando protección a todas aquelas prácticas profesionais que teñen por finalidade aliviar a dor, o sufrimento e a angustia que aparecen, a miúdo, ás beiras da morte. Ás veces, a obstinación dos médicos non axuda a prolongar a vida senón a manter o padecemento da agonía.
Na última década houbo en España intensas polémicas sobre este tema. A morte de Ramón Sampedro e a película Mar adentro provocaron un tenso debate. O caso Leganés, iniciado en 2005 por unha denuncia anónima que acusaba os médicos dese hospital de practicaren sedacións a pacientes terminais de forma irregular, provocou unha grande conmoción social. O doutor Montes e os seus compañeiros foron absoltos polos tribunais de xustiza, pero pasaron un longo calvario, sendo sinalados polos seus acusadores como asasinos e nazis.
Moitos países de Europa xa contan con esta regulación desde hai anos. Andalucía aprobou, o pasado mes de marzo, a súa propia Lei de morte digna. En Galicia tamén se deron algúns pasos: o goberno de progreso elaborou a Lei de vontades anticipadas e puxo en marcha o Rexistro Galego de Instrucións Previas. Tamén impulsou o Plan galego de coidados paliativos (2006), por entender que o sistema sanitario debe mellorar a calidade de vida sen prolongar de xeito artificial a supervivencia máis alá do razoable, dándolles apoio emocional aos familiares e aliviando a dor dos enfermos. Aínda queda moito por avanzar neste terreo, que conta coa tenaz oposición da Igrexa católica e os grupos políticos afíns. No Manifesto de Santander, promovido polo doutor Montes en 2008 e asinado por milleiros de persoas, afírmase que todo cidadán "ten dereito a recibir información veraz sobre a súa doenza, a rexeitar os tratamentos, a limitar o esforzo terapéutico e a elixir entre as opcións dispoñibles, como a sedación terminal". Tamén se reclama a promoción dun debate sobre a eutanasia e o suicidio asistido de persoas que padecen ao final da súa vida, e a pesar dos coidados paliativos, un sufrimento insoportable do que desexan librarse con todas as garantías legais..

As hipotecas da sanidade pública

O goberno de progreso fixo unha aposta decidida a favor da sanidade pública, pero o actual está a desmontar os avances acadados. A día de hoxe hai tres elementos clave que poden deixar a sanidade pública nunha situación precaria ao final deste mandato parlamentario: a construción de novos centros mediante financiamento privado, a redución orzamentaria e o conflito de Povisa.
A construción dos centros hospitalarios e de saúde polo sistema de concesión a empresas privadas (que constrúen os edificios e xestionan os futuros centros, polo que o Sergas terá que pagar un canon anual) vai significar, a longo prazo, unha enorme hipoteca para a sanidade pública. Será un burato negro, polo que se vai desviar unha parte importante dos orzamentos. Haberá lucro privado -alguns empresarios próximos verán incrementado o seu patrimono persoal-, pero producirase un deterioramento do servizo público.
A vontade política exprésase, sobre todo, na asignación orzamentaria. O actual presidente declarou, ao inicio do seu mandato, que a redución do gasto público non afectaría, en ningun caso, á sanidade e á educación. Faltou á súa palabra: por segundo ano consecutivo prodúcese unha redución do orzamento sanitario, o que non acontecera nunca na historia da autonomía. Estas son as consecuencias: a paralización do plan de mellora da Atención Primaria, a redución da actividade dos centros sanitarios e o deterioramento da calidade asistencial.
Nestes últimos días soubemos dun novo conflito. A dirección de Povisa vén de anunciar un expediente de redución de emprego (ERE) que podería afectar a máis de 1.000 traballadores. Cómpre lembrar que o hospital Povisa ten un concerto singular co Sergas -que agora toca reasinar-, polo que atende a 134.000 persoas na zona de Vigo. Este concerto é o máis vantaxoso dun hospital privado en toda España, mentras que as súas listas de espera son moi superiores ás dos centros públicos. Agora pretende cambiar o actual concerto por unha concesión semellante á do hospital de Alzira (que está resultando ruinosa para a comunidade valenciana).
Resulta rechamante que a dirección de Povisa expoña o conflito neste intre, cando a xerente do Sergas é unha persoa vinculada a este grupo durante décadas. Non me gustaría descubrir que este ERE non é senon unha farsa, unha posta en escena, para conseguir unha mellora económica para Povisa usando unha posición de privilexio.

Eu non fun a Santiago

Descendeu do avión entre a néboa, foi recibido polas autoridades do país, como corresponde ao máximo representante dunha relixión con millóns de fieis en todo o planeta, e foi aclamado por milleiros de seguidores chegados dos máis diversos lugares do mundo; o Papa chegou á Catedral e abrazou a figura do Apóstolo para, máis tarde, na misa celebrada na praza do Obradoiro, criticar con dureza o que considera "laicismo agresivo" da sociedade española.
Esta viaxe de Benedito XVI a Galicia tivo un alto custo para as arcas públicas, neste tempo de crise e austeridade, se ben o alcalde de Santiago entende que o esforzo paga a pena pola repercusión mediática do acontecemento. Procura esquecer o profundo significado social e político da visita para destacar só o marketing da cidade. Houbo colectivos que se mobilizaron contra desta chegada baixo o lema Eu non te espero, como xa acontecera coa visita do Papa a Valencia no 2006.
Hai moitos anos que non asisto ás celebracións da Igrexa, aínda que fun educado neste credo como todos os da miña xeneración. Só participo na celebración dos ritos de paso (bautismos, vodas, enterros) xa que a xerarquía católica ten o monopolio destes actos. Máis coñezo, admiro e aprecio un bo feixe de persoas con profunda fe relixiosa que tentan, todos os días da súa vida, seguir os pasos dun tal Xesús de Nazaret que andou polo mundo a predicar a igualdade dos seres humanos, a solidariedade cos desfavorecidos e o amor como motor principal na vida das persoas. Clamou contra da avaricia e a mesquindade dos fariseos. Esta forma de entender a relixión goza da miña simpatía e profunda admiración. Esta xente, con outros que comparten estes valores sen participar da crenza relixiosa, son os que fan que o mundo sexa máis habitable.
Montaxe do escenario na Praza do Obradoiro
Nada que ver con este grande espectáculo, propio dunha estrela do rock, montado no Obradoiro nun escenario de pladur, trasmitido a todo o mundo pola televisión, e na que o Papa reiterou unha vez máis a súa mensaxe antiga e retrógrada. Non importa que critique o laicismo de Europa e que clame unha vez máis contra do divorcio, do aborto e das relacións homosexuais. Non importa que un alto mandatario viva en concubinato e que algúns dirixentes autonómicos teñan parella do seu mesmo sexo. Non importa nada: todo isto é puro teatro. Xesús, de estar presente, tamén sacaría o látego, como fixo no seu tempo para expulsar os mercaderes do templo..

O galego no camposanto

Nos nosos cemiterios a práctica totalidade das lápidas están escritas en castelán calquera que fose a lingua utilizada en vida polas persoas alí soterradas. De seguro que veu algúen do Máis Alá para informar do asunto. Vai ser que no ceo -e no inferno- non entenden o galego. Doutro xeito non se entende.
As necrolóxicas que se publican nos nosos xornais tamén aparecen en castelán, sendo a presenza do galego absolutamente testemuñal.
Hai poucos días un amigo meu enterrou a seu pai. Trátase dunha familia galegofalante e mesmo comprometida coa defensa do idioma. Aínda que a celebración se realizou nunha vila da costa, donde a totalidade da poboación entende e fala a nosa lingua, non foi posible que a empresa funeraria facilitase o uso do galego nos ritos fúnebres. Non dispoñían de libro para sinaturas, nin de bandas para as coroas, nin de estampas-recordatorio impresas no noso idioma. Por suposto, a misa foi celebrada integramente en castelán.
Nestes días en que lembramos os nosos defuntos a Asociación de Funcionarios para a Normalización Lingüística acaba de iniciar unha campaña para acadar a galeguización dos actos funerarios. Un total de 25 concellos galegos asinaron xa unha declaración na que se comprometen a impulsar o idioma nestas celebracións. Entre outras propostas, a Asociación convida a homenaxear os nosos defuntos rehabilitando a súa memoria cultural e lingüística, substituíndo as lápidas en castelán por outras en galego, así como a instar as autoridades eclesiásticas e as empresas funerarias para acadar máis utilización da lingua galega nos actos litúrxicos e que a oferta dos seus servizos sexa tamén no noso idioma. Esta campaña foi presentada o mércores da pasada semana en Santiago. Nese mesmo acto tamén se presentou un fermoso libro (En galego, agora e sempre) coas mandas testamentarias de máis de sesenta persoas que deixan unha encomenda aos seus fillos para que utilicen e protexan o noso idioma. Hai algúns textos ben fermosos. Recollo, a modo de exemplo, o que lles escribe o amigo Turnes aos seus descendentes: "Non reneguedes nunca da vosa orixe, amosade sempre o orgullo de pertencerdes á nosa tribo, tentade contribuír a facerdes este mundo un pouco mellor, gardade memoria de quen vos antecedeu e vos deu a vida, e construíde o voso mundo e o voso futuro usando sempre a nosa lingua: o galego".

A preparación do golpe

Estes días repasei o libro Anatomía de un instante, polo que Javier Cercas acaba de acadar o Premio Nacional de Narrativa. Trátase dunha reconstrución novelada do intento de golpe de estado, encabezado por Tejero, o 23 de febreiro de 1981. Os que vivimos esa época lembramos o día, e aínda sentimos a tenaza no peito polas consecuencias terribles, persoais e colectivas, que terían sucedido de non fracasar a intentona.
Nun dos capítulos reconstrúe cómo se foi caldeando o ambiente nos meses previos. Porque aquel golpe, que algúns quixeron facer ver como obra dun solitario iluminado, contou co apoio dunha parte da sociedade civil. Relata os preparativos, o aumento da temperatura mediática e social que fixo posible aquel suceso lamentable, transmitido por televisión a todo o mundo e que puxo en grave perigo o futuro deste país e a vida de moitas persoas.
No verán de 1980 a crise, baixo a presidencia de Adolfo Suárez -a quen hoxe se recoñece o seu grande valor histórico-, era cada vez máis profunda. A palabra desencanto púxose de moda. Os medios de comunicación falaban da necesidade dun golpe de lanceta. Políticos, empresarios, dirixentes sindicais e eclesiásticos e os xornalistas: todos esaxeraban a gravidade da situación. Pilar Urbano publicou un artigo en ABC: Todos estamos conspirandoPois iso: conspiraban os xornalistas de ultradereita desde os seus xornais; tamén conspiraban os financeiros e os empresarios; Alianza Popular dicía que a política da UCD non facía máis que empeorar a crise económica e rachar o Estado. Fraga advertía no Congreso, o 19 de febreiro: "Se se quere dar o golpe de temón, o cambio de rumbo que todos sabemos necesario, vannos atopar dispostos a colaborar...". Houbo unha campaña de acoso contra Suárez, na que participaron tamén sectores do seu partido, e dedicáronlle todo tipo de adxectivos: arribista, adulador, ignorante, trilero, pícaro, populista, incapaz.
A fortaleza da nosa democracia é hoxe incontestable. Pero hai maquinarias da sordidez que seguen a traballar. A dereita depredadora deste país practica o acoso contra o goberno actual, sen reparar nas consecuencias, utilizando estratexias semellantes ás de hai trinta anos. Dálle igual se estas manobras nos deixan inermes ante a voracidade dos mercados do mesmo xeito que daquela nos puxeron ante os fusís dos militares..

O incerto futuro da sanidade galega

Temos en Galicia a mala fortuna de estar gobernados por un grupiño ultraliberal que despreza o público e só acredita nas potencialidades e na eficiencia do sector privado. Mais, na vez de traballar nunha empresa e labrarse un futuro co seu espírito emprendedor, póñense á fronte dunha Autonomía para xestionar o diñeiro público, achegado por todos os cidadáns. Teñen amosado sobradamente o seu escaso interese polo beneficio colectivo e o benestar común. Tanto na construción de autoestradas como na xestión da educación ou da sanidade a estratexia é outra: xerar espazos de negocio para que grupos empresariais afíns poidan conseguir ganancias económicas á conta dos orzamentos públicos.
Mentres se queixan da mesquindade do goberno central e acusan a ZP de tódolos males da economía mundial, aquí van dando, á caladiña, os pasos precisos para que os orzamentos do Sergas poidan xerar ganancias privadas nas próximas décadas.
Na vez de protexer e potenciar a sanidade pública, como é a súa obriga de gobernantes, están a lastrar o futuro da atención sanitaria de tódolos galegos. Esa será a consecuencia dos proxectos de construción dos novos hospitais e centros de saúde a cargo de empresas privadas, que o goberno galego deberá reembolsar durante décadas como se estivese a pagar unha hipoteca.
Esta modalidade de construción, que resulta moito máis cara, reduce a dispoñibilidade orzamentaria para outros usos sanitarios e pon en risco a continuidade da sanidade pública. As comunidades de Madrid e Valencia, que optaron por este modelo hai tempo, teñen hoxe unha débeda sanitaria insostible.
O pasado día quince de outubro a Consellería de Sanidade publicou no DOG un decreto polo que regula a "xestión integrada" do Sergas. Deste xeito, as xerencias de Atención Primaria da Coruña e Santiago pasan a estar baixo o mando da xerencia hospitalaria.
O enorme esforzo que fixo o goberno bipartito para potenciar e mellorar a Atención Primaria en Galicia vese, deste xeito, truncado, xa que desaparece este nivel asistencial e a súa autonomía de xestión. Os centros de saúde dependerán do hospital como se fosen un servizo máis do mesmo. Esta decisión representa un golpe definitivo contra da Atención Primaria e un serio revés para a sanidade pública. É un novo paso da estratexia ultraliberal: pronto sacarán a concurso a xestión dos centros de saúde, que poderán ser dirixidos por entidades privadas.

Enterrados

Chegou estes días ao cinema unha película dirixida por un mozo galego (Buried, de Rodrigo Cortés), que relata a claustrofóbica experiencia dun soterrado en vida. Pero a realidade, ás veces, é máis terrible que a ficción: desde o pasado cinco de agosto hai trinta e tres mineiros que sobreviven enterrados nunha mina a setecentos metros de profundidade, no medio do deserto de Atacama, no extremo norte de Chile.
Ese día produciuse un derrubamento no interior da mina San José, donde extraían cobre e ouro. Cando xa se perderan as esperanzas de atopalos con vida, o día vinte e dous de agosto unha sonda logrou chegar ata eles. Enviaron ao exterior unha mensaxe: "Estamos ben no refuxio, os trinta e tres". O Goberno do conservador Sebastián Piñera puxo todo o interese para rescatar con vida estes homes. Contan co asesoramento da Nasa, chegaron as perforadoras máis potentes, estase a utilizar alta tecnoloxía e os encerrados dispoñen de apoio psicolóxico con expertos en situacións de illamento extremo. Montouse un plan sen precedentes para mantelos vivos, alimentados e psicoloxicamente enteiros, namentres se realizaba a complexa operación de rescate, a máis dificultosa na historia mundial da minería. Despois de máis de dous meses de traballo intensivo semella que o rescate se vai producir nos próximos días.
Todo isto non tería ocorrido se na mina houbese as adecuadas medidas de seguridade, pero nestas explotacions traballan en condicións semellantes ás de hai cen anos en Europa. Xa houbo accidentes e mortes nos últimos tempos e todos, propietarios e mineiros, eran coñecedores do risco. De non ter sobrevivido, hoxe estarían xa esquecidos, pero deste xeito convertéronse en estrelas mediáticas e as imaxes do encerramento foron transmitidas a todo o mundo. Sairán en breve, terán o seu minuto de gloria e pasearanos durante un tempo breve polos platós das televisións para logo volver ao de sempre: a poñer en risco as súas vidas para gañaren o pan de cada día
Mentres os seus familiares agardan na superficie, no campamento improvisado onde se apoian mutuamente para vencer a desesperanza, os soterrados levan a cabo un minucioso plan para coidar a saúde e manter a integridade psicolóxica, tan vulnerables nestas condicións extremas. Un dos mineiros foi pai nestes días, e fixéronlle chegar unha foto da naipela ata o refuxio; chorou de alegría ao contemplala. A nena chámase Esperanza..

O libro de María

Preto da miña parroquia había unha sabia, a señora María, unha muller analfabeta, mais posuidora dunha intelixencia prodixiosa. A súa capacidade de observación, a profundidade na análise das situacións e unha memoria fóra do común fóronlle creando, co paso dos anos, un gran prestixio entre os veciños, que deron en dicir que tiña poderes. Especializouse en quitar o aire e no levantamento de paletilla. O aire de defunto, ben é sabido, é moi prexudicial, sobre todo para os pequenos, que poden quedar desmedrados. A paletilla, cando cae, déixate sen ánimos, crebado, esmorecido e co corpo desgustado. Ou se coloca no seu sitio ou non tes forzas para nada.
Eu cheguei á súa casa unha tarde de verán, canso de andar polos camiños. Ela deseguida me diagnosticou: "Tes a paletilla fóra de sitio". Deixeime facer. Sentei no chan, a carón da lareira, coas pernas estiradas. Ela situouse detrás e levantoume os brazos por enriba da cabeza: "Aquí o ves: a man esquerda está máis baixa cá outra. Hai que volver a paletilla ao seu". Pasoume polo lombo uns ramallos de loureiro, namentres murmuraba polo baixo, agarrou outra vez os brazos e fixo algúns estiramentos ata que estalaron. Volveron os murmurios e os lostregazos. Saín como novo. Ata tiña a sensación de que medrara un pouco.
Estiven na súa casa moitas veces, máis que nada pola conversa. Algúns días tiña media ducia de coches aparcados na eira. Vin algún licenciado agardando quenda para recibir atención. Pero ela nunca falou, nin ben nin mal, de ningún cliente. Tiña moi claro a cuestión do segredo profesional. A min preguntábame cousas do oficio, e prestaba moita atención ás explicacións. Estou seguro que memorizaba palabras para despois soltalas, cando houbese ocasión, e darlle un aire máis científico ao seu traballo.
Un día díxome que tiña un libro agochado no faiado. A pesar de que non sabía ler, moitas veces deixaba o cliente agardando e ía consultar o texto máxico. Cando pasaba dos oitenta foi deixando, pouco a pouco, o exercicio profesional. Só atendía cousas de moito compromiso ou persoas moi achegadas. Tentei convencela varias veces para que me deixara o libro en herdanza, pero non houbo maneira. Dáballe a risa a miña perseveranza. Cando morreu andou a neta buscando. Revolveu o faiado enteiro, pero o libro nunca apareceu.