miércoles, 26 de agosto de 2015

A dolorosa lucidez de Chirbes







Hai xa uns días que morreu Rafael Chirbes. Foi unha morte inesperada e prematura. Estaba en plena madurez e publicando os mellores libros da súa traxectoria. Sinto a súa perda coma se fose un familiar ou un amigo. Sígoo como lector desde hai moitos anos e nunca me defraudou. Outros autores deixaron de interesarme e funos deixando aos poucos. Con Chirbes sucedeu ao contrario: cada novo libro que publicaba resultábame máis impactante e conmovedor. Non é un escritor complacente: esixe esforzo e atención, que se ven recompensados de sobra.



A literatura española perde un dos seus valores máis interesantes, a voz máis crítica e lúcida para narrar a vida deste país dos últimos anos. Nunca estivo de moda e só chegou a ter notoriedade nestes últimos anos, despois de que unha das súas obras (Crematorio) fose levada á pantalla. Os seus libros, todos eles, son dunha dolorosa lucidez. A súa mirada sobre o noso pasado recente non é nada complacente. Non comparto o seu pesimismo radical, pero celebro e agradezo a súa honradez extrema e o seu firme compromiso coa verdade.


Cando publicou Los viejos amigos, en 2003, afirmaba nunha entrevista: “Non hai dúas Españas, só hai unha, a outra non existe. O que ocupou as terras quedouse coas terras ocupadas e o que ocupou a cátedra coa camisa azul quedou con ela”. Nesa excelente novela utiliza unha sucesión de monólogos. Un grupo de amigos reúnese; repasan as súas vidas, as súas traizóns e as súas frustracións e descobren que, todos eles, son expertos en infidelidades varias e, nalgúns casos, cómplices daquilo que quixeron combater. Amigos da mocidade nos anos da Transición, chegan á madurez instalados na resignación e na renuncia aos seus soños. O autor móstrase implacable no seu relato: son xente que vive soa e vai morrer soa.

 

Nos seus últimos libros publicados -Crematorio (2007), En la orilla (2013)-, describe, con toda crudeza, a corrupción que medrou como un cancro en toda España e, de forma notoria, no Levante español (na cidade imaxinaria de Misent), onde se centra a trama destas dúas novelas. Relata como o soño da Transición de construír unha sociedade máis culta, igualitaria e xusta, convértese nun pesadelo de cloacas, augas estancadas e vidas putrefactas. Hai expertos en corruptelas que se converten nos donos do curral, pero tamén hai cómplices satisfeitos, asesores e políticos sen escrúpulos, avogados a soldo e familias -con fillos rebeldes- que viven, con todo o luxo, da corrupción e comen a diario sen importarlles “o porca que queda a cociña”. Os personaxes de Chirbes tamén falan sobre o deterioro das ilusións, sobre o desgastar dos corpos e a decrepitude que provocan a vellez e a enfermidade: “como os corpos, as ilusións morren e apestan”.




A morte tamén está moi presente nas súas obras. En La buena letra (1992), libro fermoso e desolador, a protagonista repasa a súa vida, as breves alegrías e as miserias da convivencia familiar: “Todo parecía que ía durar sempre, e todo se foi rápido, sen deixar nada”. Tamén fala dos seus mortos: “Foron a miña vida. Xente á que quixen. Cada unha das súas ausencias encheume de sufrimento e quitoume ganas de vivir”. Nunha entrevista Chirbes dixo que a vida é moi curta: “pensas que estás madurando e o que pasa é que estás morrendo”. Na súa última novela publicada -En la orilla- afirma, con ironía, que a vida humana é o maior malgaste económico da natureza: “cando parece que poderías empezar a sacarlle proveito ao que sabes, morres, e os que veñen detrás volven empezar de cero”. Chirbes era, desde hai anos, un mestre. E foise antes de tempo.



jueves, 20 de agosto de 2015

Contra a privatización de batas brancas





Entrevista (I):


Marciano Sánchez-Bayle, fundador da Asociación para a Defensa da Sanidade Pública


Marciano Sánchez Bayle é unha das figuras máis importantes entre os defensores da Sanidade Pública. Unha vida enteira de compromiso e coherencia sitúano como unha persoa exemplar e un referente ético para aqueles que lemos os seus escritos e seguimos a súa traxectoria. É un dos líderes da Marea Branca madrileña que conseguiu, de momento, paralizar o proceso privatizador iniciado polo Partido Popular. Estivo en Galicia para presentar o seu último libro, e aproveitamos a ocasión para manter esta entrevista.

Sánchez-Bayle naceu en Plasencia (Cáceres) en 1949, é Doutor en Medicina, especialista en Pediatría e Nefroloxía. Ten tres fillos. Foi xefe de sección de hospitalización de Pediatría do Hospital do Neno Xesús de Madrid ata a súa xubilación forzosa pola Consellería de Sanidade de Madrid en xullo de 2014. Fundador da Asociación para a Defensa da Sanidade Pública (ADSP) e da Federación de Asociacións para a Defensa da Sanidade Pública (FADSP), actualmente é presidente da ADSP de Madrid e portavoz da FADSP. foi presidente da Internacional Association of Health Policy da que agora é vicepresidente. Pertence aos Consellos científico e deliberativo do Observatorio Iberoamericano de Políticas e Sistemas de Saúde, así como ao Observatorio Madrileño de Saúde e foi director do Observatorio de Políticas de Saúde da Fundación 1º de Maio. Escribiu varios libros sobre sanidade e política sanitaria; tamén coordinou uns vinte libros e escribiu capítulos noutros moitos. O último publicouse en 2015: “La sanidad no se vende. Manual para la defensa de la Sanidad Pública” (Akal, 2015).  Publicou máis dun centenar de artigos en revistas científicas de ámbito nacional e internacional e moitos máis en prensa periódica.

-Ven de publicarse o libro“La sanidad no se vende”, coordinado por vostede -xunto co cardiólogo galego Hixinio Beiras Cal-, que pretende ser un manual para a defensa da Sanidade Pública. Estamos aínda a tempo de salvala? O dano causado polas Administracións do Partido Popular pode ser reversible?
Comezarei polo final; o único que non é reversible é a morte. Eu vivín a construción do Sistema Nacional de Saúde neste país e fíxose a partir dunha situación moito peor que a que existe agora e hai que ser conscientes de que os Servizos Nacionais de Saúde (Reino Unido, Suecia, Finlandia, etc) naceron en circunstancias moito peores que as actuais . Por suposto canto máis se avance no proceso de recortes, deterioro e privatizacións máis dificil será a recuperación; no fondo o problema está en que para iso se necesitan tres condicions: unha potente vontade política, a existencia dun amplo sector profesional que apoie a Sanidade Pública e un amplo soporte social, non só militante, pero tamén, sobre todo, unha opinión pública que defenda a Sanidade Pública e que opine, como acontece aquí e agora, que é a que ten mellores instrumentos e respostas para garantir a saúde da poboación. Os resultados das últimas eleccións parecen indicar que é probable que se logren gobernos con esa vontade de recuperación do sistema sanitario público e as amplas movilizacións sociais e profesionais escenifican que hai unha base social e sanitaria máis que suficiente; eu persoalmente son optimista.

-Malia todo o dano causado polos gobernos da dereita (autonómicos e central): Temos aínda unha boa Sanidade Pública?
Cando se trata de valorar un sistema sanitario o que adoita usarse é unha comparación internacional, coa situación noutros países, por iso é evidente que a nosa posición é bastante favorable, aínda que, por suposto, produciuse un retroceso moi substancial; pero como partiamos dunha posición moi boa, aínda as cousas funcionan dun xeito bastante razoable, sobre todo polo esforzo dos traballadores do sistema sanitario público, aínda que é obvio que si se mantén esta deriva de recortes e privatizacións o sistema podería entrar en shock. Como adoita suceder nisto hai moitas diferenzas entre as distintas CCAA.

-Na súa opinión, os severos recortes impostos na Sanidade: son de aplicación obrigatoria debido á crise económica, como di o PP, ou son impostos por razóns ideolóxicas e políticas?
Eu creo que hai prácticamente consenso, fóra dos voceiros do PP, de que os recortes responden sobre todo a criterios ideolóxicos e a intereses económicos e políticos. No noso país o gasto sanitario era baixo comparativamente, e a eficiencia do sistema sanitario moi alta, como recoñece todo o mundo (por exemplo, o último informe da Comisión Europea sobre eficiencia dos sistemas sanitarios en xuño de 2015, que sitúa a España no primeiro posto da UE); con todo, coa escusa da súa insustentabilidade, impuxéronse toda unha serie de recortes inxustificados, pero teñamos en conta que, paralelamente, se impulsaron privatizacións que supoñían sobrecustes de 7-9 veces sobre a súa alternativa no sector público. El Roto nunha viñeta que citamos no libro xa o di : hai que esnaquizar todo o público para demostrar que non funciona. Pois iso é o que estiveron facendo.

-No canto das medidas impostas polo Partido Popular (recortes, privatizacións, exclusión sanitaria, copagos): Que outras alternativas se poden aplicar, que estratexias serían posibles para non provocar o deterioro do noso sistema sanitario?
Ben, hai que ser conscientes de que o sistema sanitario ten problemas que deben abordarse e as solucións teñen que ir doutra banda: por exemplo, ten un baixo financiamento e mal repartida; a Atención Primaria, que debería ser a clave do seu funcionamento, foi marxinada e desfinanciada, hai que racionalizar o gasto farmacéutico e a utilización tecnolóxica (en ambos temas temos unha sobreutilización), fomentar a coordinación e integración de niveis asistenciais, garantir a utilización intensiva dos recursos dos centros sanitarios públicos, etc.

O Real Decreto Lei 16/2012: un atentado contra a Sanidade Pública

-Ademais dos recortes e privatizacións o Partido Popular publicou unha lei (O Real Decreto Lei 16/2012) que supón unha auténtica contrarreforma sanitaria, como vostede sinalou en varios artigos. Cales son os principais elementos que introduce esta lei e por que son tan nocivos para a Sanidade Pública?
O RDL 16/2012 foi a maior agresión ao sistema sanitario do noso país. Basicamente contén catro cuestións craves: Unha: transforma o dereito á atención sanitaria pasando dun modelo baseado na cidadanía a outro que pivota sobre o aseguramento o que produciu exclusións de colectivos da cobertura pública (os inmigrantes non regularizados, os que teñen unha estancia no estranxeiro de mais de 90 días, e as persoas con rendas superiores a 100.000 euros) con graves efectos sobre a saúde dos grupos con menos recursos (polo menos hai 3 mortes documentadas de inmigrantes por desatención sanitaria). Dous:  fracciona a carteira de servizos en tres partes, unha básica de acceso gratuíto e outras dúas, suplementaria e complementaria, suxeitas a copagos. Tres: engade novos copagos sobre farmacia (pensionistas e farmacia hospitalaria), dietas, ortese, prótese e transporte sanitario, que aínda que só se aplicaron no que respecta aos medicamentos dispensados por receita supuxeron grandes problemas para as persoas máis pobres e máis enfermas (o 14,76% dos que reciben unha prescripción non a retiran da farmacia por motivos económicos). E catro: exclúe 417 medicamentos do financiamento público aumentando o efecto anterior. É dicir: aumenta a inequidade no acceso á atención sanitaria e establéce barreiras económicas que dificultan que as persoas reciban prestacións sanitarias que necesitan. Por sorte, grazas ao amplo rexeitamento social e profesional, estas medidas aplicáronse só parcialmente e con grandes diferenzas segundo as distintas CCAA.

-En realidade o título do libro leva a engano xa que, en realidade, a Sanidade SI que a están vendendo. Están entregando a mans privadas hospitais enteiros (modelo PFI) ou parcelas cada vez máis grandes da actividade sanitaria. As chamadas Unidades de Xestión Clínica son, como din as súas impulsores, un mecanismo para modernizar a xestión sanitaria ou un instrumento máis para privatizar a bata branca?
O titulo inicial era o de “Manual para a Defensa da Sanidade Pública” e a editorial considerou que era conveniente un mais curto e rechamante e elexiron este que responde a un dos eslógans da Marea Branca (“A Sanidade Pública non se vende... deféndese”), responde a unha reivindicación do movemento, e por iso creo que non queda mal. É obvio que a privatización directa dos centros sanitarios atopou unha gran contestación social e profesional e iso fixo que se busquen outras vías para privatizar, máis sofisticadas, mais silenciosas e menos evidentes, ahi están as derivacións sistemáticas aos centros privados e as unidades de xestión clínica que pretenden fragmentar o sistema sanitario en microunidades que permitan unha máis fácil penetración dos intereses privados. Por sorte nalgunhas CCAA como Galicia e Castela e León teñen unha forte oposición.


(Entrevista publicada na revista Tempos Novos, nº 218, xullo-2015)


O TTIP: outra ameaza para a Sanidade Pública


Entrevista (II):
Marciano Sánchez-Bayle: fundador da Asociación para a Defensa da Sanidade Pública


A Marea Branca, un exemplo a seguir

-En Madrid, ante as propostas privatizadoras do Partido Popular, produciuse un movemento profesional e cidadán, a Marea Branca, que logrou frear estas propostas. Na súa opinión: Cales foron os elementos principais para que se producise esta potente movilización? Que ensinanza se pode  sacar desta experiencia para aplicar noutros lugares?
Contar brevemente un proceso de varios anos e de tanta diversidade como a Marea Branca é complicado, pero intentando resumir moito direi que as movilizacións xurdiron como resposta ao chamado “Plan de sustentabilidade” que a Comunidade de Madrid intentou impoñer en novembro de 2012. O rexeitamento masivo viuse facilitado porque abordaba case todo o sistema sanitario, porque os profesionais xa estaban moi castigados polos recortes e porque intentaron impoñelo sen ningún tipo de diálogo e no medio de continuas descalificacións (de feito Lasquetty e Gonzalez foron uns dos principais instigadores da contestación). O PP en Madrid, que xa levaba 11 anos privatizando de xeito progresivo, paso a paso, con moi pouca resposta, sobrevalorou a súa capacidade e pensou que estabamos derrotados e quixo impoñer un golpe definitivo á Sanidade Pública, e foron a súa prepotencia e a súa intransixencia as que favoreceron o rexeitamento case unánime de profesionais e cidadanía.
Realmente case todas as experiencias teñen peculiaridades moi concretas que son difíciles de xeneralizar; por exemplo, en Madrid o intento de converter o Hospital da Princesa nun xeriátrico foi o detonante das movilizacións, pero contando con esas limitacións habería que sinalar algúns aspectos craves que poderiamos esquematizarse así:
Un: a unidade é fundamental, pero respectando a diversidade porque hai que conxugar os intereses e as diferenzas de moitas entidades e organizacións. Dous: a participación de profesionais e poboación é un binomio imprescindible para o éxito. Tres: as movilizacións teñen que ser inclusivas permitindo a participación de todos na medida do seu compromiso. Catro: o exceso de protagonismo é malo para a saúde das movilizacións, hai que evitar os hiperliderazgos excluíntes. Cinco: deben abarcarse todas as frontes de loita: legais, mediáticos, manifestacións, encerros, folgas, etc. Seis: a persistencia e a paciencia son as palancas principais para o éxito, unha das estratexias máis probables dos privatizadores será o intentar o cansazo e a desilusión para desactivar as movilizacións. E sete: a organización é clave para o mantemento das loitas e para poder continualas nos momentos de refluxo que, como sucede con todas as mareas, son inevitables.
Outra cuestión que habería que sinalar é que as movilizacións de Madrid tiveron unha gran visibilidade polo lugar en que sucedían e a presenza na cidade de importantes medios de comunicación , pero convén non esquecer que grandes movilizacións de características moi parecidas producíronse noutros puntos da xeografía: por suposto en Galicia, onde teñen unha importancia e unha continuidade moi relevante, Salamanca, Cuenca, Cartaxena, Segovia, Alcañiz, Villarrobledo, Almansa, etc.

-Despois das pasadas eleccións o goberno da Comunidade de Madrid segue en mans do Partido Popular. Considera que a batalla contra a privatización xa está gañada ou aínda hai risco de que volvan á carga cos seus proxectos privatizadores?
Houbo xa un acordo entre o PP e Cidadáns para non privatizar máis centros sanitarios. De todas as maneiras hai que ser conscientes de que a partir da dimisión de Lasquetty a privatización directa dos centros sanitarios foi cambiada por unha estratexia de privatización silenciosa baseada en tres eixos: as derivacións sistemáticas cara aos centros privados de probas diagnósticas, consultas de especialistas e intervencións cirúrxicas, complementada coa infrautilización dos recursos dos centros públicos, e co intento de impoñer outros sistemas de privatización e fragmentación da rede sanitaria pública (unidades de xestión clínica), e que este compromiso non parece alcanzar estoutras políticas igualmente agresivas contra a Sanidade Pública. Ou sexa que debemos ser conscientes de que a política privatizadora continuará por outras vías probablemente menos visibles, polo que teremos que continuar as movilizacións para evitalo.

O TTIP: outra ameaza para a Sanidade Pública

-O tratado de libre comercio que está negociando a UE cos EEUU, con bastantes segredo: Pode representar unha ameaza máis para a Sanidade Pública do noso país? En que se concreta esta ameaza?
As ameazas máis importantes para a Sanidade Pública contidas no Tratado son:

Un. Os gobernos non poderán recuperar os servizos externalizados ou privatizados, aínda que sexan un desastre e os seus gastos exorbitantes (como os hospitais PFI de Madrid ou de Vigo, que multiplican por sete o seu custo real).
Dous. As empresas poderán garantir e protexer os seus investimentos cun arbitraxe Inversionista - Estado, que outorga ás corporacións o dereito de demandar a un goberno que tome decisións que danen as súas ganancias, á marxe dos tribunais nacionais de xustiza. Como consecuencia os gobernos europeos que adopten medidas lexislativas que reduzan as expectativas de ganancias a unha empresa enfrontaranse a reclamacións por "expropiación" ao asimilalas a unha incautación ilegal da propiedade privada polo goberno.
Tres. A concesión de indemnizacións en primeira instancia para a arbitraxe dos investimentos das empresas nos sistemas sanitarios públicos supoñerá unha seria ameaza para a capacidade dos gobernos de intervir na defensa do interese público con (de) políticas que protexan intereses sociais como: Fixar prezos para os produtos farmacéuticos e para a promoción de medicamentos xenéricos que garantan o acceso aos mesmos a todos os sectores sociais; control e avaliación de tecnoloxías que se vaian a incorporar ao sistema sanitario público atendendo a criterios de racionalidade e sustentabilidade; medidas de protección da saúde pública como o control do tabaco ou da seguridade e calidade dos alimentos
Finalmente, un dos principais obxectivos do tratado é conseguir a privatización dos servizos sanitarios, que son vistos polos inversores privados e pola industria farmacéutica de tecnoloxías sanitarias como unha enorme lista de compras. Neste sentido a Comisión de Comercio da Unión Europea acordou en 2010 presionar para chegar a un acordo comercial que harmonizase a regulación do sector público europeo co norteamericano que debía incluír a asistencia sanitaria dada a súa importancia económica, polo que debería privatizarse como nos Estados Unidos.

-Algunhas das persoas que máis se significaron na defensa do noso sistema sanitario están chegando, ou chegaron xa, á idade da xubilación: Hai recambio xeneracional? Considera que os profesionais máis novos estan a  implicarse para continuar esta tarefa?
A nosa xeración comezou a súa experiencia nas movilizacións da Universidade contra o franquismo e logo nas movilizacións dos MIR na época da Transición. Tratábase dun colectivo cunha gran experiencia de loita e cunha ideoloxía solidaria e unha práctica sanitaria cun compromiso social moi potente que volveu rebrotar nestes últimos conflitos. A xente máis nova ha ter unha experiencia persoal e profesional moi distinta e viviu durante moito tempo un sistema sanitario público en expansión e só de xeito máis recente a tremenda política de recortes, pero é evidente que tamén se mobilizou de xeito moi activo e ás veces moi imaxinativo, dando cabida a outros instrumentos de traballo (redes sociais, etc). Se cadra aínda non entenden como nós a importancia da organización para poder continuar o traballo pola Sanidade Pública, pero os conflitos recentes faranlles comprendelo. Eu creo que esa substitución producirase e a nosa tarefa é seguir traballando ata que chegue a substitución. 

(Entrevista publicada na revista Tempos Novos, nº 218, xullo-2015)

Pablo Vaamonde, Hixinio Beiras, Marciano Sánchez-Bayle, Manuel Martín. Foto de Luís Míguez

lunes, 17 de agosto de 2015

Unha anécdota infantil







Un venres do finado mes de xullo. O sol está a piques de agocharse por detrás do monte de San Pedro. O ceo comeza a perder as cores de Matisse que estiveron presentes todo o día. Un grupo de amigos -catro parellas-, reúnense nunha cervexaría, nunha céntrica praza da Coruña, para celebrar un aniversario. Hai un enxeñeiro, varios profesionais sanitarios e dous profesores de Instituto. Coñécense desde hai décadas, algúns xa pasaron a mellor vida (están xubilados) e -cousas da idade- hai dous que están “duros” do ouvido.

Elixen un lugar perto da fiestra, lonxe do ruído habitual das conversas na barra. Aos poucos minutos un grupo de rapaces –cinco ou seis- ocupan unha mesa próxima, cos seus móbiles e tabletas (mentres os pais permanecen na praza, bebendo e fumando), e comparten os seus xogos; provocan unha alegre algarabía  que invade todo o local e impide que os membros do grupo poidan conversar, mentres toman unha cervexa e comparten as racións solicitadas. Non é posible a comunicación máis aló da mímica, mesmo erguendo a voz por enriba do balbordo de voces infantís.

Coa discrección propia da súa idade e educación reclaman a presenza do camareiro para solicitar que intente unha diminución dos decibelios ata o punto que lles permita manter unha conversa amigable. Xa se sabe: lembranzas dun tempo anterior, os problemas de saúde, as incertezas do momento. O camareiro expresa as súas dúbidas: “Voy a hablar con los padres, que los conozco, pero esto no es cosa mía”. Explícanlle que, debido ás limitacións auditivas dalgúns membros do grupo, se non é posible unha reducción do ruído terán que buscar outro sitio donde poidan manter unha conversa amigable.


Os oito amigos agardan ser atendidos cando, de súpeto, son increpados por un home que se aproxima á súa mesa:- “¿Y vosotros teneis hijos?”. - “Pois sí, somos pais e mesmo avós, nalgún caso”. -“Pues menuda panda.  Nuestros niños van a los mejores colegios y tienen más educación que vosotros. ¿Acaso os creeis con más derecho que ellos?” Un dos presentes tenta explicar que non teñen nada contra dos rapaces pero que precisan un ambiente menos ruidoso que lles permita manter unha conversa. Non son posibles máis explicacións pois entra unha muller no local, que os increpa a voces: “Amargaos, que sois unos amargaos. Iros pal geríatrico, que es donde teneis que estar!”. Chegados a ese nivel os alí presentes entenden que xa non é posible o diálogo. Procuran finalizar as consumicións sen prestar atención á contorna. Consiguen manter a calma ainda que a muller citada non deixa de proferir calificativos en defensa da súa crianza (“¡Que mi niña no está educada! ¡Vamos, anda! ¡Menudos amargaos!”).

Facendo unha interpretación benévola pódese entender que, neste suceso banal, hai dous dereitos que entran en colisión: o dereito dun grupo de persoas  a dispor dun espazo tranquilo que lles permita conversar e o dereito dos rapaces a xogar e elevar a voz, como é propio dos xogos infantís. Non teño a menor dúbida sobre cál deles debe prevalecer. Pero non é preciso complicar tanto a análise. En realidade só se trata duns pais energúmenos malcriando aos seus fillos, de exemplares do pijerío coruñés defendendo o que consideran o seu espazo e os seus privilexios. Cando o grupo marchou do bar aínda acudiron de novo a increpalos: “A ver si os encierran en el geriátrico y no os dejan salir más!”.
 
Que se preparen os actuais ocupantes do Concello, pois agora, que xa comezan as trampas, as miradas torvas e os insultos, terán que ser ben precavidos e armarse de moita paciencia.

(Ilustracións: cadros do pintor Ernest Descals).