Limiar do libro “Pavillón de Repouso”

Este blog estivo inacivo durante un ano, despois de varios de actividade, sobre todo na defensa da Sanidade Pública. No mes de febreiro deste ano 2020 fixemos unha recompilación de textos, que foi publicado por "Medulia Editorial". Despois de facer dúas presentacións, na Coruña e Santiago, a crise do coronavirus obrigou a suspender todos os actos de promoción previstos. Neste tempo de confinamento reiniciamos, temporalmente, a actividade deste blog para facer referencia a dita publicación e algunha reflexións sobre a pandemia, que publicaremos en próximos días.

O texto que sigue é o limiar do libro "Pavillón de Repouso", escrito polo amigo Javier Peteiro Cartelle, doctor en Medicina e home de enorme cultura. Agradezo o seu xeneroso comentario, que reproducimos a continuación.

A gratitude

Repouso é unha fermosa palabra.  Aínda que se identifique con descanso, suxire máis ben unha suspensión da rutina cotiá para permitir que o organismo se restableza, para que se reanime. E nestes tempos de présas a calma sempre é necesaria para escoitar, ler e reanimarse co saber de alguén. Este libro é, desde logo, un bo pavillón de repouso, aínda que non implique ningún lugar físico como os que centraron a atención de Mann ou de Cela.

O seu autor, Pablo Vaamonde, é un médico ao que, aínda que especializado en Medicina de Familia e Comunitaria, pódeselle atribuír adecuadamente o termo “xeneralista”, e non só porque traballe en Atención Primaria, senón pola visión xeral, universal, que ofrece da Medicina e do contexto en que se exerce. Ese contexto supón o particular do tempo biográfico e histórico, das condicións xeográficas, sociais, políticas; implica a relación coa ciencia, pero tamén coa crenza  sanadora, unha crenza que, no caso galego, ten un carácter tradicional específico, cunha estraña mestura de maxia e empirismo.

O libro é testemuñal e iso enriquecerá ao lector. Porque, se é bo que todos saibamos o que significa ser médico, xa que tarde ou cedo recorreremos a un ou a moitos, resulta esencial para os mozos que queren optar por esa profesión ou que xa iniciaron a súa andaina nela. Neste sentido, o libro recolle unha conferencia aos residentes que acabaron a súa especialidade en Medicina de Familia, que resulta elocuente. E non é menor a importancia de intuír, desde unha rica documentación achegada, ata que punto a decisión política pode favorecer ou prexudicar o acceso a unha atención clínica digna. 

Este prólogo tenta compartir unha impresión persoal, a de estar ante un bo libro que beneficiará humanamente a quen o lea coa calma precisa. Todo nel é bo, mesmo o que falta, pois non hai no texto pretensión  moralizadora nin o menor indicio de  narcisismo. Falta a falsa modestia á vez que brilla a sinxeleza na súa redacción. Pero, se tivese que sintetizar o gran valor deste libro, elixiría un só termo, gratitude. É curioso, pero é un termo  autorreferencial porque, se algo se agradece, é precisamente a gratitude. 

O autor é un home afortunado por ser médico e polo que a vida lle deu. O é no sentido que  recolle, de xeito fermoso, a primeira edición do “ Harrison”, obra que el cita. Recoñecelo, agradecelo, é a súa virtude. Naceu en Galicia, como os seus pais e avós, como os seus fillos e netos. Na Galicia rural, nun tempo, o da ditadura, en que iso era parecido a nacer no polo norte. Non bebeu da cultura na súa casa, pero gozou dunha contorna amorosa, dun alento vital que o levou a ser quen é, un home libre e  vocado, envorcado (a vocación supón un envorcarse como dedicación plena), á Medicina.

O libro está dividido en bloques temáticos. Todos eles, mesmo os que se mostran moi críticos, son froito da gratitude. 

Ao principio, agradécese o fluxo da vida, coas ausencias de quen sementou o mellor na alma e co agasallo da alegría infantil; iso precisa a plena inmersión no río vital, nese xogo de renovación perenne que a propia vida é sempre, como agasallo misterioso, indefinido e moi probablemente  indefinible. Quen sabe que é a vida se non é simplemente vivíndoa. Non parece haber definición posible con carácter universal. Curiosamente, tampouco da morte, complemento vital, concibida máis habitualmente como instante que como proceso. 

Vida e morte van intimamente ligadas. Asumilo permitiulle a Pablo Vaamonde ser alleo ao “burn- out”. Non só non está queimado pola súa longa traxectoria senón que cada día parece amar máis a súa profesión. É desde o máis familiar, enraizado na terra, que só pode contemplarse o universal. Agradecerase a ciencia, pero antes agradeceuse o  bondadoso intento de quen axuda de boa fe co que pode, aínda que sexa máxico. 

Non había libros na casa, pero acabaron aparecendo nas mans dunha mestra, Dona Carmen, reiteradamente recoñecida nesta obra. Foi esa persoa, traballadora no sistema público, quen soubo ver unha posibilidade de actuación, de gran paso ao acto, e favorecela. Probablemente, o destino do autor non sería o que foi sen ela. Nesa muller, a vida sorriulle, pero o sorriso da vida ha de saber acollerse (non sempre se fai) e iso tivo lugar. 

Máis tarde, os contactos proseguiron e concretáronse en persoas de carne e óso, que tiveron o seu sinal. E a boa curiosidade espertada cristalizou na lectura de libros de autores próximos ou afastados, vivos ou mortos. O mundo abríase. Comezaron as lecturas e un forte atractivo pola narrativa que chegou a converterse en paixón (o autor tamén é un excelente escritor), iniciouse o bo contacto coa cultura,  desprovisto de soberbias e esnobismos, ávido de coñecemento. A inmersión na Literatura non é ornamental senón que debería ser materia curricular nos estudos de Medicina, pois é desde a novela, o teatro ou a poesía, que pode favorecerse de modo extraordinario a comprensión do ser humano, do drama biográfico que cada quen desenvolve. 

Ese é un de tantos milagres do sistema educativo; se un médico pode curar ás veces, unha mestra pode ir máis aló e transformar toda unha vida. Cada persoa debe ter a posibilidade de ser ben influída ou curada chegado o momento, algo que só é  alcanzable de forma universal mediante un bo sistema público educativo e sanitario. E é por iso que se impón a súa defensa. É desde esa defensa que toda a nova barbarie, que pretende a desigualdade de oportunidades en aras de elites  neoliberais, é atacada no libro, no que podería definirse como reflexión de combate. Non o é por rancor, non por odio, senón como defensa do humano. É por gratitude polo que esa crítica se sosten e impulsa, porque a gratitude implica coherencia. É o prezo ético que impoñen os bos e xenerosos.

Xulio Valcárcel, Pablo Vaamonde, Javier Peteiro

A práctica da Medicina, que require o estudo constante, pode facer a un máis humano, máis sabio, desde o recoñecemento da incerteza e os límites que brillan especialmente nesa vocación. Algunhas situacións de pacientes, incluíndo a carta dun deles pouco antes de morrer, revelan ao lector dun modo tan cru como emotivo e realista, que a relación clínica sempre é singular, ás veces durísima, e que non só implica un diagnóstico e tratamento adecuados. Non, por exemplo, se a decisión política se fai abominable e pertúrbao ou mesmo o impide. 

Cada paciente acaba contaxiando ao médico e sendo contaxiado por el. O paciente pode contaxiar microbios, pero sempre contaxia silencios, dor, medos, angustia ás veces, limitación… Hai que ter unha mínima  coraza que permita a distancia terapéutica, pero non deixa de ser sublime a posta en marcha desa transferencia que se pretende ignorar nas inxenuas, cando non  parasitarias,  mercantilistas correntes tecno-científicas. E, como contrapartida, sabemos que o paciente poderá ser curado algunhas veces, que poderá ver paliado o seu sufrimento noutras ocasións, pero que sempre será, polo menos, acompañado, mesmo ou máis especialmente cando se achegue a morte.

É difícil saber por que alguén decide nun momento dado facerse médico, pero algo haberá, unhas veces sabido, outras inconsciente, que suxire o desexo para realizar. E pódese ser médico a favor ou en contra do desexo esencial. Hai grandes vocacións… e grandes erros no momento de decidirse pola Medicina ou por outra actividade. Creo que podería dicirse, ao ir lendo o libro, que Pablo Vaamonde, ao tomar a decisión de estudar Medicina e exercela en Atención Primaria ao longo de moitos anos, soubo en realidade responder co seu destino ao desexo máis nobre, o de servizo aos demais cando son fráxiles, débiles, presas do medo. Por iso é afortunado, agradecido e merecedor de gratitude, tamén pola redacción desta obra.

Por todo iso, creo que quen entre neste “Pavillón de repouso” sairá mellorado.

Javier Peteiro Cartelle
 

Presentación na Coruña: Xulio Valcárcel, Pablo Vaamonde, Javier Peteiro e Moncho do Orzan (acordeón)