Cando remate o pesadelo

El Correo Gallego
Nueva Tribuna

Artigo publicado en El Correo Gallego (27-04-2020) e en Nueva Tribuna (01-05-2020)

"El grito" de Edvard Munch

Despertamos a diario pensando que xa saímos do pesadelo. Pero, como o dinosaurio no relato de Monterroso, o virus aínda segue aquí. Levamos xa tanto confinamento que temos a sensación de vivir nun tempo estancado. Cando esto remate, que rematará (esta a frase máis repetida polos publicitarios), teremos perdido o mes de abril (profético Sabina) e moito máis. Van xa moitas persoas infectadas, moitos ingresados na UCI, demasiados falecidos que non puideron ser acompañados nin despedidos. Todo esto vai deixar feridas que tardarán en cicatrizar. Pero os supervivintes seguirán adiante coa súa vida, algo diferente á anterior. Hai un antes e un despois desta pandemia, pero non sabemos como será.

Todo sucedeu nun escenaria de máxima incerteza, para a poboación e os profesionais. A xente veuse, de pronto, confinada e aterrada ante unha ameaza descoñecida de efectos impredecibles. Os profesionais tiveron que afrontar unha situación nunca antes vivida, con pouca protección e escasos medios, e un descoñecemento total sobre o comportamento do virus. Por moito que os "profetas do pasado" digan agora que esto era previsible, e que se actuou de forma tardía e incorrecta, o certo é que ninguén agardaba esta pandemia global, e todas as instancias políticas e sanitarias foron actuando e aprendendo a medida que sucedían os acontecementos. Aínda hoxe hai moitas zonas de sombra e moitas incertezas sobre a evolución presente e futura. Aínda non sabemos por qué hai persoas que pasan a infección de forma asintomática e outras sofren unha afectación catastrófica e letal. Pero estase avanzando no coñecemento da patoxenia, e a medio prazo haberá terapias máis eficaces. Debemos manter a esperanza: atoparemos a vía de saída.

Autorretrato de Munch despois de padecer a gripe española

Sabemos que China tardou demasiado en notificar a gravidade do que sucedía no seu territorio; a OMS demorouse en decretar a situación de pandemia; os gobernos europeos (incluíndo o español) foron lentos en decretar o estado de alarma e ordenar o confinamento da poboación. Mesmo houbo países como o Reino Unido onde non adoptaron medidas e tentaron deixar que o virus circulase libremente para conseguir "a vacina do rebaño"; ata que se infectaron Boris Jhonson e o seu ministro de sanidade: daquela ordenaron o encerro. Agora,  visto o que pasou, é doado sinalar os erros que provocaron esta situación de catástrofe global, pero no seu momento non era doado ordenar o peche dun país, a paralización de toda actividade económica e o confinamento da poboación. Son medidas extremas (neste caso necesarias e que van dando resultados) que teñen enormes consecuencias políticas, económicas, sociais e sanitarias. Pouco a pouco iranse abrindo as portas e veremos a luz.

Cape Cod Morning, 1950, de Edward Hopper

Agora proliferan os "expertos" que profetizan o que vai pasar a partir de agora. Non sei como se pode ser experto en algo que nunca vivimos (a última pandemia -a gripe española- foi hai cen anos). Moitos entenden que esta crise é un aviso do cosmos ou un castigo dos deuses, cadaquen segundo as súas crenzas. Hai quen vislumbra que nesta ocasión vai xurdir un Novo Orde Mundial, donde haberá máis xustiza social e máis respecto pola natureza. Hai quen prevé que “superaremos a pandemia, pero despertaremos nun mundo diferente” ( Yuval Noah Harari)). Tamén hai quen sostén que despois da pandemia vaise desenvolver un novo habitat: o cibernatural, cun retorno ao medio rural pero conectados por internet” (Ferrer i Balsebre). Tamén hai pensadores que ven posible que chegue a Occidente o Estado policial dixital estilo chino, coa perda de liberdades coa xustificación da seguridade colectiva (Byung-Chul Han).

Mais o certo é que pouco sabemos de como será a vida futura e como nos adaptaremos. Poderemos ser máis xenerosos -como parecen indicar as iniciativas solidarias que xurden nestes días precarios-, ou pode que as medidas de distanciamento nos fagan máis recelosos: o  veciño -e mesmo o sanitario hoxe destacado como heroe-, poderá ser un inimigo portador do Mal. Pode que aumentemos a nosa resiliencia e nos fagamos máis fortes ante a adversidade ou, se cadra, o estrés postraumático pode deixarnos sen defensas para afrontar novos desafíos. Eu non teño ningunha certeza. Quen sabe de que maneira poderemos curar as feridas e restaurar a nosa convivencia. Se algo caracteriza ao ser humano é a capacidade de adaptación. O máis probable é que, pouco a pouco, retornemos á “nosa incerta vida normal” (Rojas Marcos) e que recuperemos a nosa rutina diaria sen que se produzan grandes cambios no entorno global nin na vida cotiá. 

Pero non vai ser hoxe. Aínda queda camiño por andar.

Morning Sun, 1952, de Edward Hopper