Que pasou na Guerra Civil

 En Galicia Confidencial

O meu amigo Federico Cocho ven de publicar un libro necesario e oportuno: “Guerra Civil, que pasou en Galicia e en España” (Xerais, 2011). O texto está ordenado en trinta capítulos nos que o autor relata cronolóxicamente, en forma de crónica xornalística,  a sucesión de feitos que levan desde as debilidades da II República e os movementos conspirativos (o que Azaña cualificou como unha “carreira cega cara a catástrofe”), ata os principais episodios da guerra, a cruel persecusión dos derrotados na postguerra e a lenta e sistemática eliminación dos maquis, despois de anos de estéril resistencia polos montes. 

É un libro honesto e rigoroso, froito de catro anos de intenso traballo e do estudio de numerosa documentación. O autor fai un excelente labor de síntese e constrúe un texto con vocación divulgativa e de gran valor educativo, que debería ser lectura abrigada en todos os centros de ensino de Galicia. Despois de anos de medo e silencio é preciso contar a historia con honestidade para evitar que se repitan os erros do pasado. “Honrar aos que sufriron. Rehabilitar a memoria dos asasinados naquel baño de sangue. (...) Interiorizar a lección contra a intolerancia, contra os salvapatrias, contra os extremistas. Aprender da historia para manter sempre viva a chama da liberdade e da paz”, tal como reclama o propio autor.

Cando ocorre unha catástrofe natural (Haiti, Fukushima) queda unha pegada de destrucción e morte. Máis cando se produce unha confrontación bélica permanece, ademáis, un rastro de temor, de xenreira e de contas pendentes que fai que as feridas permanezan abertas durante xeracións. Hai pouco estivemos en Mostar –conteino noutra crónica-, a elí puidemos ver o medo nos ollos da xente, o silencio receloso e a emoción asomando no rostro. Tamén vimos os parques da cidade sementados de túmulos. 

Nunha guerra, e máis nunha guerra entre irmáns, hai sempre un traballo previo para alimentar o odio, para afondar na crispación que leva á construcción das barricadas e o uso das armas. Nos preámbulos da Guerra Civil houbo unha extensa confabulación civil e militar que preparou o terreo para provocar e xustificar o derramento de sangue. O hispanista Paul Preston (El holocausto) preguntábase, nunha recente entrevista, como puido chegar tan lonxe o odio. A súa muller atopouno algunha vez chorando sobre os documentos que lle serviron de base para contar esta historia, que él mesmo cualifica como inhumana.  “Os franquistas –decía o historiador- vían España como un corpo donde se incrustara unha especie de veleno en forma de comunismo, anarquismo ou liberalismo, un veleno que compría quitar exterminando físicamente ás persoas portadoras”. Foi unha guerra cruel, na que morreron milleiros de inocentes, seguida dunha longa postguerra na que os vencedores practicaron unha represión sistemática e continuada sobre os vencidos.

Despois de tantos anos de medo e silencio, a Guerra Civil comezou, nos últimos anos, a ser tema literario para diversos autores (Rivas, Mendoza, Muñoz Molina), e hai historiadores e grupos de traballo que están a facer unha grande labor de investigación para procurar a verdade histórica. Débese mencionar o rigoroso traballo realizado polas universidades galegas (“As vítimas, as voces, os nomes e os lugares”), baixo a dirección do profesor Lourenzo Prieto. Tamén hai numerosas asociacións para a recuperación da memoria histórica que procuran a restauración da honra das víctimas do franquismo.

Pero era preciso un libro coma este, con afán divulgativo e coa pretensión de achegar unha lectura honesta da historia a quen queira comprender as causas e as consecuencias terribles desta guerra, que marcou o século XX deste país e mesmo de Europa. O propio autor explicaba nunha entrevista a orixe deste texto: “Foi por unha cuestión de interese persoal. O meu pai, Ángel Cocho, foi secretario das Mocedades Galeguistas e logo militante do Partido Galeguista. Nun proceso de busca de información atopei que faltaba un libro de síntese, que contase a guerra desde unha óptica galega”. Tamén afirma: “Galicia quedou pronto na zona nacional, e daquela moitos galegos foron mobilizados porque ´lles tocaba`. Pero o mito da Galicia fascista é mentira: así o proban os 14.000 represaliados que contabilizou ´Nomes e Voces`. (...) O que pasou en Galicia é unha proba de que o golpe tiña unha intención exterminadora, pois non era para nada necesario. A guerra só durou uns días, pero houbo 5.000 fusilados ou ´paseados`”. 

O xeneral Mola, que exerceu como “director” da conspiración enviou instruccións por escrito (maio do 36): “Se tendrá en cuenta que la acción ha de ser en extremo violenta para reducir lo antes posible a un enemigo fuerte y bien organizado”. Os militares sublevados empregaron o terror de xeito sistemático. Contaron, ademáis, coa cobertura ideolóxica da Igrexa: “Houbo complicidade e aberta colaboración represora para o que definiron como “Cruzada”. Foi un apoio clave na ultracatólica España do momento”.

En Galicia non houbo campos de batalla: os nosos mozos foron morrer noutras xeografías. Pero houbo unha represión cruel contra dos vencidos, durante e despois da guerra, e houbo campos de concentración que acolleron a miles de presos en condicións infrahumanas, milleiros de cidadáns honestos perseguidos e humillados, e outros que fuxiron de España para salvar a vida ou evitar a prisión...

Como dí o autor no prólogo do libro: “Bágoas, moitas bágoas. Dor e sufrimento inimaxinables na Galicia de hoxe. Milleiros de mozos levados a morrer nunha guerra da que tamén foron vítimas. Vidas estragadas en plena mocidade. Moreas de crimes impunes por todos os recunchos do país. Viúvas, orfos e nais desgarradas pola perda dos fillos. Cárcere e penalidades sen conto para milleiros de familias”. Esa é a nosa historia e convén coñecela. Para eso serve este excelente libro de Federico Cocho.

Homenaxe ás vítimas do franquismo (Díaz Pardo). Campo da Rata (A Coruña)