Semella que foi onte e xa van aló
dez anos. O Plan Xeral de Normalización da Lingua Galega (PXNLG), no que tiven
a honra de participar, foi aprobado por unanimidade no Parlamento galego en
setembro de 2004. É, con toda certeza,
un dos feitos máis positivos dos sucesivos mandatos de Manuel Fraga ao frente
da Xunta de Galicia. Houbo quen prognosticou,
xa na década dos setenta do pasado século, que o galego morrería antes de que
pasasen trinta anos. Trabucouse, por fortuna, e o galego, malferido e atacado
nos últimos tempos, resiste en moitas capas da sociedade. Segue a ser unha
lingua viva e aínda maioritaria, que usamos a diario miles de persoas. Pero hai
un serio problema: o seu uso é cada vez menor nas novas xeracións urbanas.
Debemos traballar todos para evitar o lingüicidio, e nesa tarefa os sanitarios
temos un papel importante para mellorar a saúde do noso idioma.
Houbo un desenvolvemento
lexislativo, despois da morte do dictador, que favoreceu a recuperación do galego.
A Constitución de 1978, o Estatuto de Autonomía (1981), a Lei de Normalización
Lingüística (Lei 3/1983) e o citado PXNLG (2004) foron avances moi importantes.
A maiores do avance normativo houbo outros elementos moi positivos para
revitalizar o idioma: a existencia de medios de comunicación en galego (TVG,
radio e prensa escrita), o Xabarín e
o Luar (elementos galeguizadores onde
os haxa) e a perseverancia incombustible dos colectivos que traballan a prol da
lingua e de boa parte da comunidade educativa, que non cesan no seu labor a
pesar dos atrancos impostos desde o poder.
No ámbito sanitario o galego está
practicamente ausente. Sobrevive nos centros de saúde do medio rural, mais nos
centros urbanos e nos hospitais a presenza da nosa fala é residual. No PXNLG
rercórdase que “calquera manual deontolóxico dirá que o primeiro que precisa un
enfermo é sentirse acollido de maneira personalizada. Neste caso, acollido na
súa propia lingua, ese código lingüístico que leva directamente á afectividade
da persoa que se quere auxiliar”.
Mais en Galicia dáse o fenómeno
da ocultación da propia lingua: o
paciente galegofalante inicia o contacto co médico en castelán, pois supón que
ese é o seu idioma e pretende instalarse nese territorio lingüístico para
facilitar a súa axuda profesional. É preciso, tal como reflicte o PXNLG, que os
profesionais fagamos unha oferta
positiva. Debe ser o profesional sanitario, de calquera nivel asistencial,
“quen realice o camiño de aproximación lingüística ao paciente e non ao revés”.
Tamén se recorda no PXNLG que a utilización da lingua galega na área médica
contribúe a desbloquear o galego e a impulsar o seu uso mesmo noutras áreas
pola elevada consideración social que teñen os servizos sanitarios favorece que
as medidas de normalización do galego que neles se poñan en práctica resulten
exemplares e teñan un impacto positivo na poboación, así como polo gran número
de contactos que os cidadáns teñen co sistema sanitario, que multiplica o
rendemento das actividades de promoción do idioma que se efectúen no dito
sector.
A sanidade é clave para o
mantemento e a recuperación do idioma galego e os profesionais debemos
implicarnos nesta tarefa pois debemos garantir que ninguén se sinta
discriminado polo uso do idioma e porque o uso compartido da lingua favorece a
empatía e o entendemento entre o doente e o sanitario. A implicación dos
profesionais é clave, e tamén a Administración sanitaria debe apoiar o uso do
galego nos servizos de saúde. Mais
cómpre recoñecer que a porcentaxe de profesionais comprometidos co galego é
baixa e que a Administración amosa, cada vez con máis descaro, o seu absoluto
desprezo polo idioma. A chegada ao poder de Núñez Feijoo en 2009 (que alimentou
o inexistente conflito lingüístico para conseguir rédito electoral) provocou un
grave retroceso na galeguización do sector e freou as tímidas medidas
impulsadas polo goberno de Pérez Touriño.
Os altos cargos de Sanidade e dos
hospitais empregan a cotío o castelán, agás honrosas excepcións. A
documentación interna dos centros sanitarios e as aplicacións informáticas non
usan o galego como idioma principal. E todo esto sucede mentres segue vixente a
Instrucción 11/2005 sobre o emprego do galego nos documentos da Consellería de
Sanidade e do Sergas, na que se establece con claridade que “deberá empregarse
o idioma galego nas comunicacións escritas, orixinais ou normalizadas, que se
produzan nos ámbitos de actuación da Consellería de Sanidade e do Sergas”.
O PXNLG fai unha análise da
situación do idioma na sanidade, delimita os puntos fortes e débiles do galego
no sector e propón unha serie de obxectivos e medidas a implementar para
procurar a recuperación e potenciación do galego neste ámbito. Non se restrinxe
só á relación médico-paciente nin á actividade asistencial pública e privada,
senon que tamén explicita medidas aplicables non ámbitos da Farmacia, a
Veterinaria, os Colexios profesionais e os centros de formación. Todas as
medidas propostas son factibles e viables, con baixo custo e grande
rendibilidade para a potenciación do idioma. Mais falta o principal: a decisión política. O actual goberno non
impulsa medidas de mellora do idioma senon todo o contrario. Esa dinámica
provoca que o galego estea cada vez menos presente nas actuacións públicas da
Administracion sanitaria e na vida cotiá dos centros sanitarios. Tamén ten unha
presenza residual nos Colexios profesionais e nas Facultades de Medicina,
Veterinaria e Farmacia.
Ante esta situación de parálise
un grupo de sanitarios crearon en 2011 a Irmandade da Sanidade Galega (ISAGA)
que ten o propósito de recoller as propostas do PXNLG e impulsar unha rede
crecente de profesionais comprometidos coa lingua para promover actuacións
dirixidas a recuperar a presenza do galego no mundo sanitario. En liña co PXNLG
reclamaron á Administración sanitaria, por medio dun manifesto, que se cumpla a
Instrución 11/2005, de forma que o idioma galego figure en toda a sinalización
interna e externa dos Centros Sanitarios, e que a documentación escrita
elaborada nos Centros Sanitarios para usos internos e externos (circulares,
notas interiores, folletos, follas de instrucións, formularios, etc.), sexa
redactada integramente en galego. Tamén solicitan da Administración que nos
servizos de recepción e de atención ao usuario de todos os centros sanitarios
de Galicia, o saúdo e o primeiro
contacto cos usuarios (telefónico ou de presenza física) se faga sempre en
galego, que sexa a lingua inicial e preferente nos soportes informáticos e nos
programas utilizados nos centros sanitarios e administrativos do Sergas, e que
os directivos do Sergas utilicen a cotío o noso idioma no desempeño do seu
labor e nas comparecencias públicas.
Fíxose entrega pública deste documento ao
representante da Administración sanitaria no transcurso da III Asemblea anual
de ISAGA, celebrada en novembro de 2013 na sede da Real Academia de Medicina e
Cirurxía de Galicia. Ainda non houbo resposta.
(Texto escrito a petición de Prolingua, para conmemorar os dez anos do
PXNLG).
