O médico dos pobres

En Galicia Hoxe

A pasada semana presentouse na Estrada a reedición do libro Un médico na aldea, de Manuel Reimóndez Portela, en conmemoración do vixésimo aniversario da primeira edición. Recupérase así unha obra que tivo no seu día unha excelente acollida ainda que escasa difusión. O autor, falecido en 1994, exerceu como médico rural no concello da Estrada durante toda a vida, sendo coñecido como o “médico dos pobres”.

Este home, que tiña unha gran semellanza física co escritor portugués Lobo Antúnes, foi un traballador infatigable, e sentía curiosidade por todas as cousas da vida. Ademáis da medicina, que exerceu con paixón e humanidade, tamén se adicou á política  –foi alcalde da Estrada e participou na comisión do Estatuto dos dezaseis, nos inicios da transición-, e á literatura. Polo seu compromiso con Galicia e coa fala a Irmandade da Sanidade Galega (ISAGA) nomeouno o ano pasado irmandiño de honra de dita organización.

Non o coñecín persoalmente pero todas as testemuñas debuxan o perfil dun home de ollada limpa, comprometido co seu pobo e as súas xentes, que se adicou á profesión con xenerosidade. A figura heroica do médico rural na primeira metade do século XX vese representada pola súa persoa. A pobreza e a miseria reinaban nas aldeas naquel tempo da postguerra. O médico tiña que prestar atención a patoloxías moi diversas e graves cos escasos medios existentes. A incerteza no diagnóstico e a carencia de medios terapéuticos (nin existían os antibióticos) convertían o labor sanitario nun auténtico milagre.

Don Manuel trataba aos pacientes con respecto e afectividade, e sabía do valor terapéutico dunha palmada de ánimo no lombo. Era un bo coñecedor da idiosincrasia do galego, como reflexa no relato “Peor non estou”. Tamén sufría cos doentes cando se vía impotente para aliviar ou curar. Relata o caso dunha parturenta cunha hemorraxia grave á que non puido salvar: “Tomeille o pulso e non llo atopei. Iballe tomar a tensión e dou as boquexadas quedando como un paxariño. Recoñezo a mágoa de non podela axudar naquel intre, poñendo de manifesto o fracaso da ciencia médica”. 

 Un médico na aldea está composto por un feixe de relatos breves (algúns son auténticos microrrelatos) de estrutura clásica, moi descriptivos, de lectura fácil e amena. Cada texto baséase nun suceso real pois, segundo o autor, ningún é inventado. Tamén se pode ler o libro como unha novela autobiográfica xa que moitos dos relatos fan referencia a momentos da vida do propio autor: o primeiro consultorio no pallal da casa familiar, a vixiancia do avó nos primeiros momentos, as viaxes a cabalo pola comarca, a primeira moto e o primeiro coche, a asociación con dous especialistas de Compostela etc.  O libro recolle con fidelidade a fala popular e fai un debuxo ben completo do estado da medicina naquel tempo: as crenzas populares, a presenza dos curandeiros, a falta de hixiene, as malas condicións das vivendas donde as persoas convivían cos animais, a ameaza da tuberculose, os parásitos intestinais e as parasitoses cutáneas (as pulgas, os piollos e a sarna eran moi comúns).

Este libro, que recupera Edicións Fervenza, ten un grande interese antropolóxico, histórico e literario. Non dubidaría en aconsellalo como lectura na Facultade de Medicina. Mais, por enriba de todos os seus valores, eu destacaría o sentido do humor do doutor Reimóndez. Lonxe da burla soez e tabernaria, que utiliza os pacientes para mofarse deles (como no concurso de anécdotas que convocou no seu día a Consellería), o autor provoca o sorriso con situacións da súa propia vida. Nun dos relatos conta as súas viaxes a cabalo e como cruzaba o río Ulla en barca sen desmontar. A xente estaba asombrada: “O caso é que foron anos e anos cabalgando derriba da barca e o que non sabía ninguén  é que non sei nadar;  o primeiro día que pasei pregunteille ao muiñeiro que levaba a barca. -E tí, sabes nadar? -Como un martelo de seis mangos, díxome. Daquela tomei as miñas medidas razonando: eu non sei nadar e él tampouco; nin lle podo acudir nin él a min. Quen sabe nadar é a besta; pois xa está: pasarei sempre a cabalo. E vivín coa esperanza de que non dese a volta a barca”.