Xosé Cobas, trinta anos de ilustración

Exposición de Xosé Cobas no Kiosko Alfonso da Coruña, ata o 12 de febreiro de 2017

Xosé Cobas

Xosé Cobas é unha das figuras máis importantes no mundo da ilustración gráfica do Estado. Desde o 15 de decembro e ata o 12 de febreiro de 2017 presenta, no Kiosco Alfonso da Coruña, unha exposición na que se pode ver boa parte da súa obra gráfica, na que se observa a progresión realizada polo artista nos últimos trinta anos, desde os debuxos iniciais con textos infantís -luminosos e coloristas- ata os traballos máis complexos dos seus últimos libros, como os de  “Cadros dunha exposición” (Kalandraka).

Cobas naceu en Logrosa-Negreira (1953) hai pouco máis de sesenta anos. Aquel neno da aldea, atento e observador, que miraba o mundo darredor con enorme curiosidade mentres aprendía a pintar cos lápices de colores, sempre tivo capacidade para a observación e habilidade para o debuxo; deseguida amosou unha decidida vocación artística. Soubo, desde moi cedo, que a súa vida ía estar relacionada co mundo da imaxe e da pintura.

Ilustración do libro "Cadros dunha exposición"

Despois de pasar pola Escola de Artes de Santiago iníciase no mundo da pintura. Comeza a ilustrar de maneira profesional no ano 1988 e desde 1991 é deseñador gráfico da Deputación da Coruña. A súa fonda implicación coa ilustración comeza por azar, como tantas cousas na vida. Coñeceu, en 1989, ao seu gran amigo Xabier Docampo que lle propuxo ilustrar un libro seu (“A nena de auga e o príncipe de lume”). Aí comezou un camiño compartido que os levou a publicar moitos libros xuntos, ata chegar ao marabilloso “Libro das viaxes imaxinarias” (Xerais, 2008) onde escritor e ilustrador fan unha exhibición de auténtica mestría. A colaboración continúa e aínda dará, con certeza, moitos froitos.

Ilustración do "Libro das viaxes imaxinarias"

Na actualidade Xosé Cobas é un ilustrador de referencia no panorama nacional. É recoñecido pola profesión e polo mundo editorial. Ten ilustrado centos de libros cos máis importantes escritores  e editoriais da nosa contorna, e no seu traballo como deseñador gráfico na Deputación da Coruña ten feito de todo: carteis, almanaques, marcapáxinas, portadas. Toda esa obra, que agora se pode ver na exposición, ten xa un selo de identidade, pois Cobas foi construíndo un estilo propio, creou un mundo persoal, sutil e delicado, por veces onírico e surrealista, que o fai recoñecible a pesar da evolución experimentada ao longo dos anos. Cobas ten unha existencia tranquila e ordenada. Despois do traballo matinal na imprenta da Diputación dedica as tardes e as noites á ilustración na súa casa de Cambre. Esta exposición é unha excelente mostra de tantos anos (tantisimas horas) de traballo, inspiración e talento. Estamos ante un artista consciente que traballa con rigor e intelixencia, e que conta cunha sensibilidade propia, unha mirada orixinal sobre o mundo, e unha gran perseveranza.
 

Deseño preliminar do cartel Raiña Lupa

Ten feito numerosas exposicións individuais e colectivas; viaxou polo mundo por motivos relacionados coa súa obra; recibiu numerosos premios na súa terra e no extranxeiro; o noso pintor agora non da feito, non é quen de dar resposta ás numerosas propostas de escritores e editoriais que reclaman a súa colaboración. Mais, con todo iso, aínda ten ánimo e creatividade para iniciar outros camiños. Está agora entusiasmado cun traballo propio: un libro sen texto, só con ilustracións, no que pretende facer unha reflexión poética sobre a luz e o tempo. Na exposición hai algúns cadros dese proxecto tan inusual. A luz e as sombras debuxan espazos cheos de misterio e suxestión: cada cadro é, en sí mesmo, un relato. Recórdanme esas pinturas de Edward Hooper, con interiores en penumbra e persoas solitarias (aínda que aquí Cobas prescinde tamén da figura humana). Pois niso anda o noso autor, tentando capturar a luz. Como dicía o citado Hooper, “o meu desexo é pintar a luz do sol na parede dunha casa”. Pois iso. 
Non deixedes de ver a exposición.

“El orden invisible de las cosas”

 “El orden invisible de las cosas”, terceira novela de Fernando Ontañón

Fernando Ontañón, que se deu a coñecer como escritor en 2010 con Relatos invisibles, ven de publicar o seu terceiro libro de narrativa, El orden invisible de las cosas (Ézaro Ediciones, 2016), no que se confirma como unha figura emerxente da literatura española actual. Este cántabro (Santander, 1972) afincado na Coruña desde hai anos, ten unha decidida vocación literaria que o ha converter, máis cedo que tarde, nun autor de referencia.

Como serei eu cando non sexa eu? Estes versos do poeta Angel González inician o terceiro libro do escritor. Nesta novela entrelaza historias interpretadas polo protagonista en dúas etapas da súa vida. Relata a paixón do seu primeiro e intenso namoramento e narra, tamén, o derrubamento, lento e doloroso, do seu matrimonio, vinte anos máis tarde. Describe as intensas xornadas amorosas do mozo –na etapa de estudante-, e a desazón e desasosego dunha parella que camiña, anos despois, cara o desastre, cecais buscado por eles mesmos.

Na segunda parte do libro introduce un elemento de intriga, e a investigación dunha realidade histórica. O protagonista conecta, por azar, con persoas relacionadas coa Brigada Político-Social, moi activa no tardo-franquismo e que acadou relevancia pola crueldade dalgúns dos seus principais actores (o célebre comisario Roberto Conesa, ou o policía González Pacheco, alias Billy el Niño). A novela adquire unha maior intensidade e o autor reflexiona sobre cuestións de permanente actualidade. Pregúntase pola segunda vida dos monstruos que practicaron a tortura; despois de rematada a ditadura: qué vida levaron? A qué se adicaron? Cómo se relacionaron cos demáis sen que soubesen do seu pasado? O autor tamén se cuestiona polo sentemento de culpa, polas consecuencias da conduta propia para os descendentes, sobre o azar que dirixe os nosos pasos e condiciona de xeito definitivo o rumbo das nosas vidas. 

 


 Queda reflectida a ignorancia da xuventude sobre a historia recente. Os mozos que naceron na democracia descoñecen case todo da ditatura e das múltiples aristas e zonas de sombra que deixou para a historia. Os mozos que aprenden a ser adultos neste libro non saben nada da crueldade do franquismo, que usou os servizos secretos para vixiar os pasos das persoas suspeitosas de non ser adictas ao réxime, e que utilizou a ameaza, a violencia e a tortura para perseguir calquera indicio de desafección. Todos estes elementos, que poden semellar de difícil mestura, aparecen na novela con naturalidade e coherencia. O fio narrativo conduce o relato con fluidez e os feitos prodúcense como se formasen parte dunha cadea natural e inevitable.

Considero que estamos ante unha obra importante da actual narrativa española, dun libro que aborda unha parte da nosa historia, que segue a proxectar unha fúnebre sombra sobre o presente. E todo ese territorio que abarca a novela (a relación amorosa, o desgaste da parella, a crueldade da policía franquista, os inicios da democracia, os comezos da corrupción urbanística, etc.) é observado polos ollos e narrado coa prosa dun autor novo, que ten unha mirada e unha percepción da realidade ben distintas ás dos seus antecesores (Muñoz Molina, Llamazares, Chirbes). Teño a certeza de que estamos ante un autor que, algún día, verá os seus escritos nos libros de texto dos Institutos. Así o espero.

ISAGA rinde homenaxe á doutora Olimpia Valencia

Doutora Olimpia Valencia

A Irmandade da Sanidade Galega (ISAGA), organización que promove a utilización do galego no ámbito sanitario, celebra a súa Asemblea anual en Vigo, o día 26 de novembro, na que rende homenaxe á doutora Olimpia Valencia. Esta será a sexta  edición do encontro, no que tamén se incorporarán 40 novos irmandiños-as, persoas comprometidas co idioma galego no desempeño do seu labor profesional. 

En anos anteriores ISAGA honrou a memoria de Manuel Reimondez Portela (o médico dos pobres da Estrada, autor do libro “Un médico na aldea”) en 2011; a de Ramón Obella Vidal (investigador, empresario cofundador de Zeltia e galeguista) en 2012; a de Fausto Galdo (pioneiro da Reumatoloxía en Galicia e reputado gastrónomo) en 2013; a de Xosé Manuel López Nogueira (ilustre psiquiatra compostelán, de profundo coñecemento filosófico recollido no libro “Dialéctica existencial y psicoanálisis”) en 2014; e lembrou a Manuel Peña Rey (galeguista e xinecólogo, pioneiro desta especialidade en Ourense na primeira metade do século XX)en 2015.

Neste 2016, ISAGA recupera para a memoria colectiva a figura de Olimpia Valencia (Baltar, Ourense, 1898 – Vigo, 1987), unha muller moi avanzada para a súa época que, en 1925, converteuse na primeira galega en obter a licenciatura de Medicina (cun brillante expediente académico) e foi tamén a primeira muller en exercer a especialidade de Xinecoloxía.  En 1928 estableceuse en Vigo e deuse a coñecer cunha placa na porta e cun anuncio na prensa: "Olimpia Valencia. Especialista en enfermedades de la mujer". Nun principio tivo moitas dificultades para que lle recoñecesen a súa condición de "médico", mais pouco a pouco foi gañando prestixio profesional. 

Entrevista de Juan Carballeira a Olimpia Valencia, revista Estampa, 1930.

Hoxe asistimos a unha crecente feminización da profesión médica, pero hai cen anos a situación era ben distinta: a presenza da muller na Universidade era mínima e o exercicio da medicina era un espazo estritamente masculino. A doutora Olimpia Valencia demostrou posuír unha vocación ben definida e unha gran personalidade, para vencer as fortes resistencias e presións sociais ante o acceso dunha muller a unha profesión considerada daquela propia de homes. Era unha muller culta e socialmente activa, tivo relación con intelectuais galeguistas (Valentín Paz-Andrade, Álvaro das Casas) e comprometeuse na defensa do Estatuto de Autonomía. En 1937, xa iniciada a guerra, foi detida pola Garda Civil e acusada de pertencer ao Partido Galeguista. Non tardou en saír en liberdade, polo seu comportamento e despois de facer un xeneroso “donativo”. Foi sinalada como “roxa” e moitas persoas deixaron de ir á súa consulta. Foi capaz de resistir as presións e o boicot, conseguiu praza como médica da Seguridade Social e exerceu a profesión durante décadas. Despois de xubilada aínda continuou na súa consulta privada ata os oitenta anos.

Olimpia Valencia é unha pioneira, unha muller íntegra, exemplar no seu compromiso, que levou unha vida austera dedicada ao exercicio da profesión a ao servizo aos seus conveciños. Hai unha rúa en Oia que leva o seu nome, pero poucos saben de quen se trata. ISAGA quere recuperar a súa memoria, porque este país necesita referentes, precisa revisar e súa historia recente e honrar ás persoas xenerosas que traballaron toda a vida para axudar aos demais e procurar un futuro mellor.

Os curandeiros e a medicina oficial

O pasado 12 de novembro celebrouse en Lugo unha interesante Xornada de Literatura Oral Tradicional, dedicada nesta ocasión á medicina popular, á que asistiron un centenar de persoas, sobre todo do mundo da docencia. Vai xa pola novena edición este evento tan importante para a recuperación da nosa cultura popular. Detrás está a perseverancia e a intelixencia do escritor Antonio Reigosa, principal impulsor destes encontros e da enciclopedia virtual Galicia Encantada. Puiden coñecer o interesante traballo que está a realizar a xornalista Ana Lois (Palabras Secretas), quen leva anos filmando ritos e tradicións que están a piques de desaparecer. Tamén puider apreciar a profunda sabiduría de persoas como Carmiña Prado, que coñece as herbas e as súas propiedades mellor que ningún profesional. Eu tamén participei nesta xornada, facendo unha reflexión en voz alta sobre a figura do curandeiro e a súa relación coa medicina oficial.  Este é un breve resume do falado:

A medicina, tal como hoxe a coñecemos, non existiu sempre. Ben pola contra é unha actividade máis ben moderna que, no noso contorno,  ten pouco máis dun século de historia. En Galicia existiu sempre a medicina popular. Ata ben entrado o século XX era unha comunidade eminentemente rural; os seus habitantes residían en pequenos núcleos de poboación mal comunicados ou illados. Os médicos estaban nas cidades ou nas principais vilas cabeceiras de comarca. Non sempre era doado, para a xente das aldeas, desprazarse na busca da axuda destes profesionais, pola distancia ou por razóns de tipo económico. 

A pesar dos avances da ciencia no século pasado, as xentes de Galicia acudían con frecuencia aos curadores locais para librarse de certos males. Existía mesmo unha certa desconfianza sobre as bondades da medicina oficial. Como dixo García-Sabell: “O enfermo só cree ao médico capacitado para dicirlle o que ten, pero non para curalo”. Na Galicia rural, sobre todo entre a xente de maior idade, aínda perviven dous tipos de doenzas diferenciadas: as que “son de médico” e as que “non son de médico”. Os curandeiros e menciñeiros; as sabias e as meigas; os arresponsadores e os ensalmadores; os compoñedores e as parteiras xogaron un papel moi importante na atención á saúde das xentes de Galicia. Mesmo existen males, que non deberíamos ignorar,  que seguen a formar parte da cultura colectiva deste pobo: o tarangaño, a caída da paletilla, o mal de ollo, o mal de aire.

O doutor Lis Quiben escribiu un libro onde recolle toda esa cultura popular. Destaca que a medicina tradicional fundaméntase sobre tres piares: a maxia, a relixión e a fitoterapia. Se ben hai prácticas e rituais que están instaladas no pensamento máxico e carecen absolutamente de rigor, noutros casos sorprende a correcta utilización de certos remedios antes de que fosen bendicidos polo coñecemento científico. Cómpre saber de onde vimos porque nos axudará a entender como vive a doenza a xente do noso pobo. Todo ese pouso cultural persiste nas profundidades do ser colectivo, aínda que, desde a altura do século XXI, nos parezan cousas da prehistoria. Non é así. A min levantáronme a paletilla sendo neno, e tamén recordo a miña avoa andando de xeonllos arredor da igrexa da Virxe Peregrina. Non me quixo dicir por que estaba ofrecida, pero de seguro que era por alguén de nós ou por algún animal da casa. 

A medicina oficial na primeira metade do século XX estaba pouco desenvolvida. Os médicos estaban nas vilas grandes e nas cidades. Coa chegada da Seguridade Social (en 1942) naceu a asistencia ambulatoria en España. O médico de cabeceira daquel tempo era un home que pasaba consulta no seu  domicilio, facía compatible a práctica privada coa pública e visitaba os pacientes nas casas cando era preciso desprazándose a cabalo por montes e descampados. Facía de todo: desde partos a compoñer osos, desde arrancar moas a suturar feridas. Cando o caso superaba as súas posibilidades ou coñecementos aconsellaba acudir aos especialistas da cidade. En medio século a evolución foi formidable. 

Hoxe o médico de familia é, maioritariamente, unha muller nova que pasa consulta nun Centro de Saúde. Dedícase en exclusiva á sanidade pública, utiliza a historia clínica e ten ordenador na consulta. O avance científico, tecnolóxico e farmacolóxico, xunto coa mellor formación dos profesionais fai que o médico de familia actual sexa máis resolutivo que o de hai sesenta anos, se ben a práctica cotiá pode resultar menos heroica e máis convencional. Mais tamén é certo que houbo unha certa deshumanización da práctica médica: o profesional céntrase máis nos datos que na persoa (ao contrario do que facía o curandeiro). Unha consulta pode rematar sen que exista contacto entre profesional e paciente, nin sequera visual. Cómpre restaurar o trato humano na práctica asistencial. Porque o paciente non é unha máquina que se avaría senón unha persoa que sufre e ten medo. Temos que aprender a realizar unha “medicina baseada na afectividade” (Albert Jovell). A palabra pode ser máis curativa que os fármacos.

---

A privatización da sanidade na Unión Europea

A cidade de Vigo converterase os próximos venres e sábado, 28 e 29 de outubro, en lugar de acollida dunha cita de carácter internacional para o debate sobre a situación de privatización do actual sistema sanitario galego, estatal e europeo. 

Baixo o título “A privatización da sanidade na Unión Europea”, as xornadas –que estarán abertas ao público sen necesidade de inscrición previa-, están organizadas polo propio GUE/NGL e AGEe, en colaboración coa AGDSP (Asociación Galega para a Defensa da Sanidade Pública) e a Xunta de Persoal da Área Sanitaria de Vigo. Para a cita, -que se desenvolverá no Hotel Ciudad de Vigo, desprazaranse unha vintena de profesionais do sector sanitario, que exercerán de ponentes.

Manuel Martín e Lidia Senra, na presentación das Xornadas

O obxectivo das Xornadas e analizar a Colaboración Público-Privada (CPP), poñer sobre a mesa casos doutros lugares do Estado nos que foi posible cambiar esta situación e devolver ao sistema público centros sanitarios privatizados, afondar nas carencias e mal funcionamento de hospitais CPP e realizar propostas de futuro entre os colectivos afectados.

Un segundo obxectivo e fomentar o tecido de redes entre as diferentes asociacións sanitarias que defenden un sistema público para avanzar na batalla común e consensuar propostas para defender diferentes nas institucións. 

As xornadas reunirán a persoas de plataformas de moi diferentes lugares como poden ser Galiza, Portugal, Estado Español, Grecia ou Reino Unido que están loitando contra a privatización de hospitais públicos e contra a CPP.  Vai ser a primeira vez que no Estado español se consigue reunir a todas estas plataformas e esperamos lograr crear unha rede de plataformas estatais e europeas para enfrontarnos xuntos e xuntas á privatización e ás multinacionais e aos fondos risco.

 

Asociación Galega para a Defensa da Sanidade Pública

Camilo cumpre oitenta anos

En Nueva Tribuna
En Praza Pública
En Galicia Confidencial

Camilo Nogueira vai cumprir oitenta anos e un grupo de amigos está a organizar unha merecida homenaxe, que se vai celebrar o vindeiro once de novembro en Santiago de Compostela. Pretenden que sexa un acto alegre, plural e con moita concurrencia.

Os anos da Transición e da construción da autonomía de Galicia foron tempos moi intensos na vida política e estiveron marcados pola poderosa presenza de varios políticos de raza que quedarán na historia do noso país. A dereita ten unha figura moi notable, para ben e para mal, que é Manuel Fraga Iribarne. Procedente do franquismo, foi presidente da Xunta durante dezaseis anos e a súa pegada, con algunhas luces e moitas sombras (o neo-caciquismo, a corrupción, o Prestige, O Gaiás), é innegable. Na esquerda nacionalista hai dúas figuras que destacan sobre as demais: Xosé Manuel Beiras e Camilo Nogueira. Os dous naceron no ano 1936, cando comezaba a guerra civil, e fixeron camiños por veces paralelos e noutros momentos coincidentes. Ámbolos dous son auténticos referentes para moitos galegos de ben que os teñen como paradigmas de honestidade e compromiso. Beiras é o verbo desatado, a presenza desbordante, a indignación ante a inxustiza, a exhortación á desobediencia. Camilo Nogueira é o traballador incansable, o vitalista persistente, o optimista histórico que sempre tenta ver o lado positivo das cousas.

Non teño unha relación de amizade con Camilo pero participei nos proxectos que el impulsou. Estiven, modestamente, na creación do POG (Partido Obreiro Galego), na construción de Esquerda Galega e formei parte da candidatura da coalición Unidade Galega, nas eleccións municipais do meu concello (Negreira, 1979). Lembro as interminables reunións en Compostela, nos meus anos de estudante, naquel local enfronte da libraría Follas Novas. Aquelas xuntanzas eran auténticas clases de teoría e práctica política. Camilo adoitaba vencer nos intensos debates baseándose na fortaleza dos seus argumentos e no derrubamento por cansazo dos demais.

Camilo Nogueira foi protagonista dos principais momentos da vida política de Galicia durante as últimas catro décadas. Participou na redacción do Estatuto dos dezaseis (1979), documento fundamental que permitiu iniciar o camiño do autogoberno de Galicia. Foi diputado autonómico (1981-1999) e destacou pola intenso traballo parlamentario. Cómpre sinalar a súa proposta de Lei de Normalización Lingüística, aprobada en 1983, para protexer o galego como “lingua nacional e universal”. Convencido europeísta, e defensor da Europa dos pobos, tamén foi eurodiputado (1999-2004). En Bruxelas desenvolveu unha intensa actividade que o levou a realizar máis propostas (sobre diversas materias: economía, política agraria, pesca, lingua,...) que todos os demais representantes galegos xuntos. Tamén participou e estivo presente nas principais mobilizacións realizadas en Galicia nos últimos anos (contra da guerra, polo desastre do Prestige, pola defensa da lingua, pola sanidade pública). 

O seu compromiso co país é dunha coherencia insubornable. Home vital e optimista por natureza, a súa profunda formación intelectual permitiulle abordar a tarefa política con gran solidez e tamén construír un novo discurso sobre Galicia (superando a  “síndrome do aldraxe”, a versión vitimista da terra asoballada, illada e colonizada, que aínda persiste en algúns discursos), co que tentou inspirar e impulsar a construción dun país moderno, europeo e positivo.

A característica principal da súa personalidade é a perseveranza e ten unha capacidade de traballo asombrosa. Ademais da intensa actividade política exerceu a súa profesión ata os 61 anos e, nestes últimos tempos, despois de  retirarse da primeira liña da política, publicou varios ensaios nos que reflexiona sobre Galicia en Europa e no mundo ("A terra cantada", "Galicia na Unión Europea", "Europa. O continente pensado"). Saúde e longa vida a Camilo, que tanto ten feito por este país. Temos a obriga de honralo e o deber de darlle continuidade ao seu labor.