Falando en voz baixa

En Praza Pública

As voces baixas, o último libro de Manuel Rivas pode ser, na miña opinión, unha das mellores obras deste autor que xa é, con todo merecemento, un dos máis grandes da nosa literatura. Trátase dun texto autobiográfico no que, en vintedúas breves estampas, repasa os primeiros anos da súa vida, desde os primeiros medos infantís ata os seus inicios no xornalismo, traballando como meritorio no mítico Ideal Gallego daqueles anos setenta, onde comezou no oficio a carón de figuras como Luís Pita e Xosé Gaciño.

Hai autores que caen na trampa do anecdotario e convirten o relato autobiográfico nun amoreamento de persoaxes e sucesos que teñen escasa relevancia fóra do ámbito persoal ou local. Ata os mestres poden cometer este erro (García Márquez en Vivir para contarla, ou Ramiro Fonte en Os meus ollos). Outros caen na autocomplacencia: o autor convírtese en protagonista da historia e só reflicte aqueles perfís que máis lle conveñen. Non é doado facer boa literatura a partires da memoria persoal. Caballero Bonald (Tiempo de guerras perdidas) decía que, onde remata o cómputo privado da realidade, comeza a invención artística doutra realidade puramente literaria: “redactar unas memorias también equivale a montar una novela a partir de esa memoria”.

 Eso é o que consigue o autor neste fermoso libro. Constrúe unha peza literaria cos recordos da súa infancia e adolescencia. Pero Manuel Rivas non fala tanto de sí mesmo como dos seus: dos avós, dos pais, dos tíos e da súa irmá María, unha sombra protectora, unha presenza permanente nesta obra, desde a foto da portada ata o último capítulo no que relata a súa morte prematura. Tamén fala dun tempo, os últimos anos do franquismo, co silencio instalado nas casas –había cousas das que non se podía falar-, co autoritarismo presente na igrexa e na escola -onde os rapaces tomabamos o leite en pó da axuda americana-, coa emigración como horizonte para a xente nova (“Un día, indo sós para a escola , Antonio informoume moi contento: “Mañá marcho para Inglaterra”. E engadíu: E ti quedas aquí”), coas familias traballando duro para fuxir da miseria e  na procura un futuro mellor para os fillos (“E ti, cando sexas grande, a ver se buscas un traballo no que non te molles”).

O texto, e as fotos que o acompañan, dan testemuña da vida dunha familia humilde que traballa arreo para mellorar a súa vida. O autor recorda aos seus con afecto, con grandísimo respecto e tamén con admiración. O seu pai, albanel e saxofonista, foi quen de construir no Castro de Elviña,  coas súas propias mans, “aquela nosa casa solitaria que resistía as tempestades”. Súa nai, que falaba soa mentres traballaba, protexía aos fillos contra o mundo,  “mantiña unha loita sen tregua contra a friaxe e as correntes de aire”, e estaba obsesionada con que os fillos tivesen un traballo que os librase de andar á intemperie. Hai un momento do libro que resulta moi revelador. Despois de moitos días sen poder traballar, por causa da chuvia, o pai estoupa: “Quen me dera unha semana no cárcere”. E a nai contéstalle: “E a min sete días no hospital!”. Como se pode apreciar hai tamén no libro, como é habitual en Rivas, unha grande dose de humor, un humor terapéutico que axuda a tolerar os golpes da vida. E tamén humor negro de alta calidade.  Conta o caso de Antonio o Chibirico, que exerceu de enterrador na parroquia de San Vicenzo. Ás veces achegábase á porta das tabernas e berraba: “Hai que ir morrendo! Non dades un peso a gañar!”.

Todo esto é contado en voz baixa. O autor non eleva o tono, non impón o seu discurso senón que relata con sinxeleza, afecto e ironía a vida cotiá deste grupo humano no que naceu, medrou e aprendeu a ser boa persoa (“Fueron mi vida. Gente a la que quise. Cada una de sus ausencia me ha llenado de sufrimiento”, Rafael Chirbes en La buena letra).  Pero a novela trascende o terreo estrictamente persoal e familiar. Os que vimos daquel tempo, e da mesma estirpe proletaria, recoñecémonos nestas figuras e neste relato. Tamén nós sufrimos os medos infantís, soubemos da friaxe dos invernos, tivemos mestres que utilizaban a regra como ferramenta de traballo e na nosa casa tampouco había libros.

Relatos coma este axudan a darlle sentido ás nosas vidas. As narrativas persoais que imos construindo ao longo da vida “danlle sentido ao pasado, explican o presente e anticipan o futuro” (Santiago Lamas, Galicia borrosa). Esta memoria persoal do autor é tamén, en parte,  a nosa memoria colectiva. Manuel Rivas é un notable poeta, un articulista brillante e comprometido e un narrador poderoso que nos deixa neste libro unha testemuña conmovedora dos seus primeiros anos neste mundo.

A súa irma María gañou, nunha ocasión, un concurso de relatos patrocinado por unha empresa de refrescos. Os xornais titularon: “La hija de un albañil gana el concurso nacional de redacción”. As forzas reaccionarias, que agora dominan no país, están a dictar normas e a impoñer decretos para tentar que o fillo dun albanel non poida chegar a ser o mellor escritor de Galicia e membro relevante da Real Academia Galega. Nunca máis. 

As vítimas dos recortes

En Galicia Hoxe

Unha sociedade sa e forte procura criar con saúde os seus fillos, atender debidamente aos doentes e desvalidos e protexer os últimos anos das persoas maiores. Mais vivimos nun momento cruel e nunha sociedade enferma que non aborda debidamente as que deberían ser obrigas principais. As forzas políticas dominantes están a desmontar o Estado de benestar para substituir a xustiza por caridade e os servizos públicos por negocios privados. 

Nun tempo recente houbo quen amasou grandísimas fortunas (banqueiros, empresarios, especuladores financeiros, políticos corruptos, delincuentes varios), hoxe agochadas en paraísos fiscais. A crise económica actual non a pagan os seus principais responsables -que nin pediron disculpas nin devolveron o diñeiro-, senon os traballadores, os enfermos, a mocidade, os funcionarios, os vellos e os minusválidos.

 
España xa é o terceiro país da UE con máis risco de pobreza. O 27 por cento de poboación ten moi poucos ingresos ou padece privacións; xa somos o terceiro dos Vintesete con maior risco de pobreza, por detrás de Bulgaria e Rumanía. Hai máis de 12 millóns de persoas que están nunha situación de exclusión ou vulnerabilidade. A resposta a este momento dramático non é realizar recortes sociais e provocar máis sufrimento, senon restaurar unha política fiscal redistributiva que permita xerar ingresos públicos suficientes para manter e potenciar os servizos públicos. De non ser pola fiscalidade regresiva e pola entrega das empresas públicas rendibles aos amigos do presidente Aznar (Telefónica, Endesa, Repsol, Argentaria, Tabacalera) hoxe o Estado tería unha situación económica máis solvente para para afrontar a crise.

Detrás das cifras hai persoas que sufren e que se sinten atrapadas nun camiño sen saída. Cada vez hai máis traballadores atenazados polo medo ao despedimento, parados sen esperanza, persoas contratadas por salarios miserables, xubilados con poucos recursos e inmigrantes sen atención sanitaria. As crueis medidas impostas polo goberno fan que medre, día a día, o medo ao futuro, a desesperanza e a indignación. Hai moita xente dominada pola angustia e o temor, que mesmo se chegan a sentir culpables. Hai persoas que ven a sua vida arruinada e son incapaces de tolerar tanta humillación. 

Eu vivo e traballo nun barrio da Coruña, donde moitas familias traballadoras, nos últimos anos, ven como se deteriora a súa situación laboral e económica. Podería falar de decenas de persoas afectadas pola situación e feridas pola política de recortes. Mais só vou referir dous casos. Non hai moito estivo na miña consulta unha señora de oitenta anos para ver que medicamentos se podían retirar da súa receita electrónica, por non ser capaz de pagalos todos: na casa viven un fillo coa súa muller e dous netos, todos eles dependendo da súa pensión (cincocentos euros). Máis recentemente un paciente de 42 anos, que loita desde hai máis dunha década cunha insuficiencia renal (tres días de diálise á semana, en transporte colectivo que agora tamén terá que pagar) despois de sufrir un rexeitamento do trasplante, envioume unha carta, que resumo a continuación, sen máis comentarios:

“Me considero en la obligación de darle información para que sea de su conocimiento y si usted lo estima oportuno puede usarla a su conveniencia con mi plena autorización; en ningun caso es una queja hacia su gestión de la salud familiar. Mi pensión es de 375 euros, ya insuficiente para soportar los gastos. Mi madre cobra una pensión buena pero cada vez resulta más difícil llegar a fin de mes. Podemos sobrevivir pero ya tenemos que prescindir de cosas que considerábamos elementales hace sólo un año. Me siento una carga para mi familia; cada vez que vamos a la farmacia y pagamos 40 o 50 euros- a veces más-  me siento fatal; me consta que lo hacen con gusto pero yo no puedo evitar sentirme mal. Este sentimiento de culpabilidad me abruma y se suma a todas las angustias que usted ya conoce. 

He tomado una serie de medidas que creo que irán en detrimento de mi salud si se sostienen en el tiempo; trato de prescindir del Fortasec –que ahora hay que pagar-, y tomar agua de cocer arroz para que no resulte tan oneroso para el presupuesto familiar (la bacteria de mi ingreso tan grave del 2008 me la han controlado pero me produce descomposición casi a diario). La higiene del catéter que va vía cava –directamente al corazón- la hago con toallitas (en vez de gasas estériles), procuro usar para esta higiene colonia o desodorante empañando las toallas de algodón. El Ferplex trae 20 viales por caja y costaba hasta hace poco 40 euros lo cual supone un gasto de 50 euros mensuales. Desde enero a noviembre mi hematocrito ha bajado desde 48 a 30%. Vuelvo a sentirme débil, me cuesta subir por pendientes y me agoto tremendamente. En fin, le ruego me disculpe esta redacción lastimera. Pero creo que deben estar informados de lo que han significado para los pacientes crónicos estos recortes. El ahorro se podría obtener de otras partidas menos dolorosas para la sociedad, salvo que se trate específicamente de dañar a estos colectivos más desfavorecidos.

La responsabilidad de esta carta es exclusivamente mía. Muchas gracias por todo; sin su ayuda y sin las facilidades que dio a mi familia yo no saldría adelante. Le deseo felices fiestas. Marcos”.

A confianza básica

En Galicia Hoxe

A relación entre as persoas e os grupos humanos baséase na confianza. É preciso garantir unha confianza básica mínima: saber que o outro non te engana, que non te vai traizoar. Os expertos en psicoloxía evolutiva (Erikson) definen a confianza básica como o sentimento de seguridada experimentado polo recén nacido cando é debidamente atendido polos pais, o que lle proporciona unha posición de esperanza e optimismo fronte á vida futura. 

Mais, nos tempos de hoxe, a confianza colectiva está moi debilitada. Cando se utiliza o poder político para mentir e danar aos cidadáns, cando os bancos deixan aos seus clientes á intemperie e cando nos enteramos das actuacións delictivas do xefe da patronal a desconfianza instálase na vida pública e provoca desesperanza e decepción da política. Nesta crise tan prolongada a dereita gobernante fala de reformas, modernización e austeridade (verbas con carga semántica positiva), cando o que practica son recortes, contrarreformas e retorno a un pasado inxusto.Non frean na destrucción de emprego, o aumento das desigualdades e a demolición do Estado de benestar. O reparto de sacrificios nesta crise está sendo moi desigual. Cada vez hai máis voces que reclaman unha rexeneración da vida pública para evitar a desafección democrática. Non teñen todos a mesma responsabilidade. Houbo quen vulnerou as regras do xogo. Se cadra é saudable lembrar alguns protagonistas.

1. “Hilillos de plastilina”. Hai dez anos Mariano Rajoy, vicepresidente do goberno de Aznar cando sucedeu a catástrofe do Prestige, pronunciou esta célebre frase: “hilillos de plastilina en estiramiento vertical” (lembremos tamén: “el destino del fuel en el fondo del mar es convertirse en adoquín”, de Fernández de Mesa). O verquido derramado polo ventre ferido do barco chegaba ás costas a toneladas, mais o portavoz do goberno pretendía silenciar a alarma con estas verbas mendaces. Mentres escoitaba esas afirmacións na radio do coche eu estaba en Arteixo vendo, desde o alto, o inmenso areal de Barrañán pintado de negro. A burla era evidente. Este mesmo home é, desde hai un ano, presidente do goberno de España. Reclamaba a confianza dos cidadáns para endereitar o rumbo da economía. Prometeu austeridade pero sen afectar aos elementos esenciais do Estado de benestar (sanidade, educación, servizos sociais, dependencia etc). Minteu: esas partidas sufriron recortes brutais que xeran situacións de deterioro e desatención nos servizos; mentres tanto empregou inxentes cantidades de diñeiro público para rescatar á banca da situación calamitosa provocada polos seus xestores.Asegurou que o cambio de goberno abondaría para recuperar a confianza dos mercados e endereitar a situación económica. Agora estamos perto dos seis millóns de parados e centos de miles de familias bordean os límites da pobreza. Pero él esixe máis sacrificios ao pobo, afirma que imos polo bo camiño e asegura que a recuperación vaise producir no 2014. Despois de tantos enganos non sei se merece a nosa confianza.

2. Á intemperie. Nos últimos catro anos perto de 400.000 familias foron expulsadas das súas casas. Unha antigua e inxusta lei hipotecaria permite aos bancos desafiuzar ás familias dos seus fogares e continuar co cobro das hipotecas. A desesperanza destas persoas é máis que evidente. O suicidio como “alegato” (Rosa Montero), foi a saída que atoparon algunhas persoas para esta situación límite. Un grupo de prestixiosos psiquiatras (entre os que figuran algúns colegas de Galicia) publicaron en Deia un excelente artigo no que sinalan que estes suicidios testimonian e pagan coa súa vida o ser víctimas da codicia do capital. Algunhas persoas só ven unha saída: “deixarlles o morto” ante a inhumana e brutal codicia especulativa que mata sen disparar.  O goberno propón unha moratoria de dous anos para as familias máis vulnerables. Esta medida non remedia nada, só aplaza a execución. Ángel Ron, presidente do Banco Popular, está preocupado: entende que esta medida pode premiar o impago e engadir dificultades á recuperación da economía. Amosa unha insensibilidade absoluta ante a dor allea; mais non ergueu a voz cando o goberno aprobou unha amnistía fiscal que permite “blanquear” diñeiro negro froito da fraude fiscal e de actividades delictivas.

Mentres os bancos seguen cos brutais desaloxos, deixando á intemperie miles de familias, o goberno plantexa darlle permiso de residencia aos estranxeiros que merquen un piso por un precio superior aos 160.000 euros. A medida vai dirixida, fundamentalmente, a compradores rusos e chineses. Pode ser unha boa forma de atraer ás mafias destes países, que atoparían aquí unha plataforma para as súas actividades e un modo excelente de lavar o diñeiro procedente do narcotráfico, da trata de brancas e do comercio ilegal de armas.

3. Díaz Ferrán. Este home, que foi durante anos o presidente dos empresarios, fixo oir a súa voz enérxica en numerosas ocasións; chegou a afirmar que “la mejor empresa pública es la que no existe”, queixouse de que “los aumentos salariales son perjudiciales para la economía”, e sentenciou que para sair da crise hai que “trabajar más y cobrar menos”. Tamén celebrou con entusiasmo a reforma laboral que abarata o despedimento e deixa aos traballadores na indefensión. 

Desde hai uns días o expresidente da CEOE durme no cárcere. Está acusado de blanqueo de diñeiro, de alzamento de bens e insolvencia punible pola quebra de Viajes Marsans. Arruinou empresas, despediu traballadores, deixou a máis de cinco mil persoas sen poder voar (Air Comet, 2009); debe máis de 400 millóns a empregados, clientes e provedores pero é un “arruinado” inmensamente rico. A xustiza non pode dispor do seu Rolls Royce, nin do iate, nin dos apartamentos mercados na mellor zona de Nova Iorke: todos estes bens están ocultos, pero baixo o seu control. Mentres bramaba contra dos sindicatos e despedía traballadores a súa actuación quedaba impune, pero unha denuncia presentada por catro potentes empresas (Meliá Hoteles, AC Hoteles, Pullmantur e Orizonia) remata cos seus ósos en prisión. Mesmo a xustiza semella selectiva á hora de actuar.

O galego está enfermo

A Irmandade da Sanidade Galega (ISAGA) celebra a súa II Asemblea

En Praza Pública

O galego está enfermo, pero aínda non morreu, como se prognosticou hai anos. Ainda hoxe é a língua maioritaria en Galicia. A grande maioría da poboación entende o idioma e tamén sabe falalo. Pero hai un dato preocupante: a poboación máis nova e cun nivel educativo máis alto –e que tamén saben ler e escribir en galego-, son os que máis desertaron do seu uso na vida cotiá. Tamén preocupa a escasa presenza da lingua nos medios de comunicación (e a desaparición daqueles que a usaban) así como a pouca penetración no espazo virtual. A maior porcentaxe de galegofalantes dase no medio rural e na Galicia interior. En moitas cidades non é doado facer vida en galego da mañá á noite, e mesmo son frecuentes as “conversas bilingües”.

 Así pois, a desafección polo noso idioma non está condicionada polo descoñecemento do mesmo: aqueles que máis formación teñen son os que menos o usan. En certos ambientes hai unha visión estigmatizada do galegofalante. Podemos lembrar aquela moza de Gran Hermano que decía: “Es que a mí me cuesta un montón hablar en gallego... Un día conocí a un chico pero ¡¡hablaba en gallego, y me dio un bajón!!”. Esta connotación pexorativa é, por desgraza, moi frecuente, e hai quen asocia o uso do galego coa ruralidade e a ignorancia.

Cómpre vencer estas resistencias e crear condicións para que falar galego sexa unha opción desexable para todos e, especialmente, para a mocidade; precisamos recuperar o seu uso en todos os ámbitos da vida diaria. O galego vivirá se está presente nos parques infantís, nas tendas, nos estadios de fútbol, nos xulgados e nos hospitais. Se o seu uso se restrinxe ao mundo literario e á liturxia da política non haberá porvir para a nosa fala. No mundo da sanidade a presenza do galego é moi escasa. Só fala galego habitualmente o 35% dos profesionais mentres que só o escribe o 6,5% (C.Gradín / IGE). No seu último libro, As voces baixas, Manuel Rivas conta a anécdota dun home que por fin é admitido como bedel dun banco: Seu pai comentoulle: "E terás que mercar un traxe novo...". Él respondeu: "Xa está mercado! Onte probei coa gravata. Xusto ao apertar o nó púxenme a falar un castelán macanudo". Pois eso; semella que aos sanitarios deste país, desde que puxeron a gravata, borróuselles o galego dos beizos.

A utilización da nosa fala na práctica sanitaria pode ser doblemente benéfica: pode ter valor terapéutico en sí mesma –moitas persoas sinten a proximidade do profesional cando a relación se establece na lingua propia-, e tamén pode mellorar a saúde do idioma, dado o prestixio que a profesión sanitaria segue a ter entre a poboación. Con este propósito naceu a Irmandade da Sanidade Galega (ISAGA): para promover o uso do galego no ámbito sanitario.  O primeiro de decembro celebra a súa segunda asemblea anual en Vigo. Na mesma darase acollida a cincuenta novos irmandiños –sanitarios de toda Galicia destacados polo uso do idioma no seu desempeño profesional-, e tamén se fará unha homenaxe ao doutor Ramón Obella Vidal, investigador, empresario e galeguista, impulsor principal da empresa Zeltia. Coa convicción de que a doenza do galego ten cura esta Irmandade pretende, ano a ano, sumar vontades ata que falar galego nos hospitais non sexa un acto heroico senon un feito cotiá asumido con total normalidade. ¡Que anomalia de país, que temos que distinguir aos que utilizan a propia lingua!

A secesión

En Galicia Hoxe

A dereita catalana representada por CiU impón políticas semellantes ás do goberno central. Aplicou severos recortes no gasto público e deu apoio a reformas laborais que facilitan o despedimento. Á fronte da sanidade pública situaron a Boi Ruíz, ex-presidente da patronal. As implicacións dos intereses privados na gobernanza do país sobrepasan os límites da ética política. Mais o control dos medios de comunicación públicos e o apoio dos privados permítenlle á Generalitat difundir a mensaxe de que non hai máis alternativas. As medidas aplicadas, para castigo do pobo e dos traballadores, fanas ver como as únicas posibles. O PP utiliza unha estratexia similar no Estado. Hai grandes semellanzas nas súas políticas e nas estratexias de propaganda.

 Neste momento electoral ambas as dúas forzas aparecen confrontadas pola cuestión nacional. Preséntanse como dous grupos radicais que alimentan o conflicto e a confrontación. Mentres o PP se sitúa como firme defensor da unidade pátria –“una, grande, libre"-, CiU fala do “expolio”, fai plantexamentos soberanistas e reclama a independencia. Uns e outros, en tempos de inquedanza e dificultade, na vez de facilitar a concordia e fomentar a solidariedade, sementan de minas dialécticas a xeografía e dinamitan as pontes que deberían favorecer a convivencia dos pobos ibéricos. Uns e outros, enfermos de vaidade, cunha actitude irresponsable, instigan a construcción de barricadas, alimentan os odios e convocan á secesión. Unha Catalunya independente, gobernada por CiU, sería moi semellante á de hoxe: recortes, políticas fiscais regresivas, deterioro dos servizos públicos e impunidade ante as corruptelas do poder. O pobo non vería melloradas as súas condicións de vida.

Non podo deixar de pensar na antiga Iugoslavia, un Estado próspero que estaba próximo a incorporarse á UE. A declaración de independencia de Croacia, despois dun referendum en 1991, foi o inicio dunha guerra cruel que se desenvolveu ata 1995, na que morreron 130 mil persoas e dous tercios da poboación foron desplazados dos seus fogares. As feridas ainda están abertas. Todos perderon, mesmo Croacia, a zona máis rica, que pretendía gozar de mais prosperidade coa secesión.

O ano pasado tiven a oportunidade de visitar ese territorio. En Mostar vin xardíns e parques infantís invadidos polas tumbas dos mozos sacrificados naquela guerra. Vin casas destruídas e os impactos das balas nas paredes. Souben que, tantos anos despois, miles de persoas siguen sen fogar e moitos non volveron a cruzar a ponte que separa a cidade en dúas partes. En Split vin unha competición deportiva que enfrontaba a mozos mutilados nun peculiar partido de voleibol. Os fillos do pobo, amputados e arrastrados polo chan, mentres as elites económicas e políticas amasaban fortunas cos negócios da guerra. Agora a xente ten nostalxia dos tempos de Tito, cando todos –sen distinción de credo, relixión ou étnia- tiñan protección social, acceso á educación, á sanidade e á vivenda. Ese tempo xa morreu, sepultado polos morteiros, e non vai volver.

Podemos pensar que a situación política e o tempo histórico non teñen nada que ver. Mais só falta que a agresividade verbal se convirta en violencia física para que a espiral do terror o invada todo. Estes gobernantes que xogan  á confrontación radical, de xeito frívolo e irresponsable, deberían actuar con máis prudencia: hai maquinarias que, unha vez postas en marcha, non hai forma de paralas.

O abismo da desigualdade

En Galicia Confidencial

 

Hai quen considera que non todos somos iguais. Os intelectuais franquistas Fernández de la Mora e Moure Mariño defendían, na década dos oitenta, a desigualdade natural dos seres humanos. Mariano Rajoy fixo comentarios eloxiosos de ambos autores e escribeu en defensa da desigualdade das persoas  afirmando que “los hijos de ´buena estirpe` superan a los demás”. Esa convicción ideolóxica é a que determina as súas decisións políticas.  

A reforma laboral deixa aos traballadores aos pés dos cabalos empresariais; os recortes convirten a saúde nunha mercadoría, a educación nun privilexio e laminan os servizos sociais; os desafiuzamentos deixan á intemperie a centos de miles de familias. Estas medidas, adoptadas coa escusa da crise, están inspiradas nunha ideoloxía supremacista. Todas as actuacións conducen a que a riqueza e o poder se concentren en poucas mans, deixando á inmensa maioría instalada no medo e a desesperanza. A facción que hoxe goberna o país, en connivencia cos grandes especuladores internacionais, está a baleirar as arcas do Estado. Os herdeiros do franquismo queren desandar o camiño da historia e volver ao tempo de amos e criados, de señores e servos. O historiador Santos Juliá lembra “aquela España sinistra e miserable que arrastrou durante décadas brutais desigualdades sociais, exorbitantes privilexios á beira de inmensas barriadas de chabolas”.

 

Mentres tanto, ao día seguinte de gañar as eleccións en EEUU, Obama –un político honesto a quen os poderosos lobbies non deixaron desenvolver os seus proxectos no primeiro mandato- xa afirmou que vai esixir máis impostos aos ricos, pois entende que o primeiro é crear emprego e que, para reducir o déficit, hai que subir os impostos e non eliminar os programas sociais. Todo o contrario do que se está a facer neste país. Como decía Manuel Rivas “en USA gañou Obama pero en España, digan o que digan, goberna xa Mitt Romney”.  Tamén afirmou que esta casta, que se enriquece coa ruína da maioría, creou “un Estado de abuso: sangría aos asalariados, estupor da clase media, estampida emigrante dos mozos. E privilexios para os privilexiados”. 

O escritor francés Pierre Rosanvallon recorda, no seu libro La sociedad de los iguales, como a caída do sistema comunista, por unha banda, e a actuación conservadora impulsada por Thatcher e Reagan, por outra, propiciaron a desregulación dos mercados, que comezaron a funcionar sen control político. Este capitalismo sen freo provoca “unhas diferencias económicas abismais que poden acabar coa convivencia”. O multimillonario Warren Buffett dixo nunha ocasión, sarcástico, que “durante os últimos vinte anos houbo unha guerra de clases e foi a miña a que venceu”.

Os tafures da especulación internacional seguen a acumular riqueza de forma obscena. O premio nobel Joseph Stiglitz, no seu libro El precio de la desigualdad, recorda que o 1% da poboación acumula a riqueza do mundo e vive de costas ao outro 99%. Afirma que os mercados por sí sós tenden á acumulación da riqueza máis que a promover a competencia; ademáis, as políticas dos gobernos favorecen esa tendencia ao influir para favorecer aos máis ricos. Pero Joaquín Estafanía advirte que os principais enemigos do capitalismo son os propios capitalistas, “que abusan do seu inmenso poder cando non teñen contrapesos dabondo no mundo da política”. Así é que, mentres as clases baixas e medias se empobrecen aceleradamente, algunhas elites teñen ganancias inimaxinables, polo que “está en risco a cohesión social e a propia esencia da democracia”. 

Gabriela Cañas lembra que o índice Gini, que mide a distancia entre ricos e pobres, disparouse desde 2008 ata converter a este país no máis desigual da Eurozona, destruíndo un dos logros máis importantes da democracia española. Tamén recorda que non é a pobreza a que xera malestar social senon “a desigualdade e a inxusticia intrínseca que conleva a que provoca as peores tensións”. Por eso hai que paralos. Non podemos permitir que continúen o seu labor de demolición do Estado de benestar. Non lles podemos deixar que continúen esta viaxe ao pasado miserable do que tanto custou fuxir.

A exclusión sanitaria

En Praza Pública

No mes de abril o goberno de Rajoy publicou, sen debate parlamentario previo, o polémico Real Decreto Ley 16/2012, que representa unha auténtica contrarreforma sanitaria. Co presunto obxectivo de aforrar suprimiu o dereito cidadán á atención sanitaria para convertelo nunha prestación aos “asegurados”; tamén deixou sen cobertura sanitaria aos inmigrantes en situación irregular (arredor de 150.000 persoas) mais no futuro afectará progresivamente a outros colectivos.

Modificou os requisitos para acceder ao Sistema Nacional  de Saúde (SNS). Desde  1986 (Ley General de Sanidad) a única condición requerida para recibir atención sanitaria era estar empadroado; agora é preciso estar afiliado á Seguridade Social, ben como traballador, pensionista ou desempregado. A norma provocou unha grande controversia política. Numerosos colectivos sociais e profesionais mobilizáronse contra deste decreto que entrou xa en vigor a primeiros de setembro. Este modelo, imposto de forma autoritaria,  representa un retorno ao pasado que, segundo o profesor Joan Benach, vai producir graves problemas de saúde e desigualdades. Tratan de volver a “unha sanidade mercantilizada, inxusta, que racha o concepto de cidadanía e solidariedade social, abre paso ao clasismo e a desigualdade e ven ser o fin do dereito universal á sanidade e á saúde”. 

 

Ante as protestas o Ministerio de Sanidade propuxo no mes de outubro ao  Consello Interterritorial do SNS a aplicación dun Convenio especial para que os inmigrantes en situación irregular poidan ser atendidos na rede pública. Plantexa un mecanismo similar ao aseguramento privado: mediante o pago dunha póliza de 710 euros anuais (ata os 64 anos) ou de 1865 (para os maiores de 65) os inmigrantes poderán acceder “ás prestacións da carteira básica dos servizos asistenciais do SNS”. A oferta, polo tanto, redúcese ás prestacións básicas, polo que os contratantes desta póliza terán que pagar o custe íntegro dos servizos incluídos nas carteiras suplementaria e accesoria así como o cen por cen dos medicamentos. 

 

 

Parece obvio que esta medida non está ao alcance da capacidade adquisitiva deste colectivo. Semella mesmo un sarcasmo que fagan este plantexamento. Debemos lembrar que estas persoas chegaron aquí na busca de pan e traballo, nunha situación económica precaria, adoitan alimentarse nos comedores sociais e van a pé por non ter con qué pagar o billete do metro. A primeiros deste ano había en España 5,7 millóns de estranxeiros. A crise está golpeando de xeito brutal a este colectivo: a taxa de paro entre os inmigrantes elévase ate o 35%, hai moitos parados de longa duración e cada vez máis familias teñen a todos os seus compoñentes no paro. Ademáis, para moitos inmigrantes, a perda do posto de traballo conleva a perda do permiso de residencia.

 A proposta ministerial non foi aplicada por todas as autonomías. Asturias, País Vasco e Cataluña seguen a atender a toda a poboación sen  condicións. Outras comunidades non van negar a asistencia pero emitirán unha factura ao inmigrante ou ao seu país de orixe. En Galicia optaron por unha solución hipócrita: a Xunta non nega a asistencia mais esixe que a persoa leve máis de seis meses empadroada e deberá acreditar debidamente a falta de recursos. Estas condicións son incumplibles para a maioría, por razóns legais e mesmo culturais. Cómpre saber que para solicitar ou renovar un permiso de residencia é preciso estar ao día nos pagos á Seguridade Social e Facenda. Encadear impagos e non poder saldar a deuda impide abandoar a condición de irregular: representa unha auténtica morte civil da persoa.

 

E todo esto para qué? Son razóns ideolóxicas as que conducen a este goberno a adoptar estas medidas. Porque a realidade é que a utilización dos servizos sanitarios por parte dos inmigrantes é inferior á da poboación autóctona cun gasto sanitario per cápita moi baixo, polo que a repercusión económica desta medida é irrelevante. Pero o impacto social sí que é intenso. A eliminación do acceso á sanidade e á educación en condicións de igualdade ven representar a anulación do principal elemento de integración, favorece a exclusión e a marxinación social. Os expertos afirman que os sistemas de acceso universal son mellores que os programas específicos para os inmigrantes que, mesmo cubrindo as necesidades asistenciais, acaban por estigmatizar. 

 Os inmigrantes seguen a chegar ás nosas costas. De qué inferno escapan para arriscar así as súas vidas? Buscan o seu porvir á nosa beira. Se cadra non saben que agora aquí non hai traballo. Ninguén lles contou que, ademáis, os nosos gobernantes están a elaborar leis para excluilos da protección sanitaria e social, para deixalos á intemperie, mentres os causantes deste estropicio continúan nos despachos forrados de moqueta, engordando o seu patrimonio sen importarlles o inmenso dano que provocan a tanta xente á que lle negan o futuro.

Galicia caníbal

En Praza Pública
 

Saturno devorando un fillo (Goya)

Galicia ten unha singular  tendencia á autofagocitose. Estamos no camiño da desaparición como pobo. Cada vez somos menos, máis vellos e máis pobres; enviamos aos nosos mozos polo mundo adiante na procura do porvir que aquí lles negan e entregamos as rendas do destino colectivo aos que desprezan os nosos sinais de identidade  e non cren nas posiblidades de futuro do país. 

Os datos son contundentes. Galicia perdeu máis de 12.000 persoas o pasado ano (INE), máis de 3.000 por provincia. Por grupos de idades, a poboación de 60 ou máis anos xa  representa o 30% do total da poboación. Agora vivimos en Galicia pouco máis de 2.700.000 persoas, das cales 600 mil subsisten nunha situación económica precaria e arredor de 100 mil viven en condicións de pobreza severa (EAPN).  Mentres tanto, perto de 70 mil galegos, os máis novos e preparados, marcharon de Galicia en 2010 e 2011 na busca dun futuro mellor. Xa decía Castelao que “o galego non protesta, emigra”. 

Escola abandoada (Sober, Lugo)

Deste xeito o medio rural galego está quedando sen xente. A Administración está potenciando este goteo do despoboamento coa política de recortes. O sociólogo C.M. Abella advertiu de que “a Xunta non está facendo nada do que os expertos recomendan para potenciar o rural. A línea política é eliminar todo o público”. En dez anos amplias zonas de Galicia poden quedar convertidas en áreas de desertificación social, debido á falta dun proxecto vital para os novos e ao declive dos sectores productivos vinculados ao agro. O sociólogo Alberto Saco fala dunha “estratexia deliberada para baleirar o rural”. 

 “Galicia está morrrendo como feito diferencial”, afirma  Antón Baamonde no seu libro A derrota de Galicia. Tamén recorda que o idioma galego está eshausto e o estado do benestar está sendo adelgazado a velocidade de vertixe  pois, neste tempo de cinismo ilustrado, “no goberno galego senta xente firmemente  partidaria da identidade, pero non da galega, precisamente”. O mesmo autor aínda é máis contundente nun artigo recente: “ninguén ten feito tanto como Núñez Feijóo por desprestixiar o autogoberno de Galicia”. 

A opinión publicada en Galicia reflexiona maioritariamente nesta mesma dirección. Durante a campaña electoral deuse a coñecer un informe do Consello de Contas no que se pon en evidencia a maquillaxe efectuada nas contas públicas de Galicia. Mais, mesmo se foran certas, “que as contas da Xunta resistan a comparanza coa maioría das outras facendas autonómicas non lle serviu a Galicia, desgrazadamente, para nada” (X.M. Pereiro, El País). Suso de Toro tamén é contundente: “O tempo histórico da autonomía política xa rematou cando Feijóo chegou á Xunta”. Santiago Lago fai unha pregunta retórica: para qué usaron o autogoberno nestes últimos anos? E contesta facendo referencia ao modelo do galo decapitado: “Un corpo sen cerebro, que sigue correndo, pero non sabe ónde vai”. Tamén hai quen cuestiona a  categoría ética do inquilino de Ponte Pío: “a solidez dos seus principios pode verse non terreo persoal, cando se rodeaba de sotanas e logo, tanto se é certo o que din del como o que el dí de sí mesmo, vivía en pecado mortal” (X. Borrazás, Tempos). Mais a opinión non é unánime. La Voz de Galicia, o xornal que recibe máis apoio económico da Xunta, paga aos seus colaboradores para cantar as loanzas do xefe (Caneiro).

 

Por moito que se queira enmascarar a realidade, a evidencia dos feitos é moi poderosa. O descenso demográfico, o envellecemento poboacional, a quebra das entidades financeiras, a destrucción de milleiros de postos de traballo, a fuga da mocidade, o empobrecemento da poboación, o pesimismo colectivo: todo esto aconteceu de xeito vertixinoso durante o mandato de Núñez Feijóo. Non cumplíu ningunha das súas promesas electorais, formou un equipo mediocre e antigalego, puxo a crise como escusa e a falsa austeridade como slogan para adicarse con ensañamento á procura do deterioro e  o desprestixio dos servizos públicos (sanidade, educación, servizos sociais) e á deconstrucción simbólica de Galicia. Se lle permitimos continuar nesta tarefa catro anos máis, o futuro deste país quedará severamente hipotecado.

Manifesto de SOS Sanidade Pública

Análise da situación e propostas sobre a sanidade pública galega.

Ante a próxima confrontación electoral a plataforma SOS Sanidade Pública fai pública a súa posición sobre o proceso de deterioración sufrido nos últimos anos polo sistema sanitario público.

A.- Introducción:

A grandes trazos podemos definir dúas posicións confrontadas en relación coa política sanitaria:

·  Hai unha corrente progresista que entende a sanidade pública como un dos piares esenciais do estado do benestar, defende a atención sanitaria como un dereito dos cidadáns e promove o acceso aos servizos de forma universal e gratuíta, sen ningunha restrición. A Lei Xeral de Sanidade apoia esta estratexia.

·  Na outra banda existe un pensamento ultraliberal que considera que cadaquén debe acceder aos servizos sanitarios que poida custear. Esta corrente, asumida con entusiasmo polo PP, defende un argumentario elemental baseada en dúas falacias: a insustentabilidade do actual sistema sanitario e que a xestión privada da sanidade é máis eficiente que a pública. O Real Decreto Ley 16/2012, imposto polo goberno central, é un paso capital nesta estratexia: recupera a figura do “asegurado”, polo que hai colectivos de cidadáns que quedan excluidos da cobertura sanitaria.

A crise económica é utilizada como escusa polo actual goberno e por algunhas autonomías afíns para realizar profundos recortes na sanidade pública que están a producir un impacto severo na calidade asistencial e nas condicións laborais dos sanitarios. O obxectivo real non é reducir o gasto público senon conseguir o desvío de parte dos orzamentos cara petos privados.

Cando o PP ocupou o poder en Galicia en 2009, Núñez Feijóo afirmou que levaría a cabo políticas de austeridade pero sen reducir os orzamentos de sanidade, educación e servizos sociais. Minteu doblemente: estes departamentos son os máis atacados polas súas actuacións mentres que, durante o seu mandato, a débeda de Galicia medrou o triplo que co goberno bipartito.

A política sanitaria do Partido Popular está orientada a recortar o dereito á saúde para transformalo nunha mercadoría. Pretende desmantelar o sistema sanitario público, potenciar o aseguramento privado e dar participación ás empresas privadas na prestación de servizos sanitarios con diñeiro público. Hai unha estratexia global -impulsada polo FMI e o BCE- que o goberno do PP está a impoñer en Galicia desde o inicio da lexislatura.  As diferentes medidas adoptadas (redución dos orzamentos sanitarios, recorte das prestacións, restricións no acceso aos servizos, externalización de actividades, privatización da xestión hospitalaria etc) están enmarcadas nesta corrente ultraliberal e motivadas pola mesma estratexia: a precarización dos servizos sanitarios públicos e a definición de espazos de negocio. Estes son os elementos básicos da súa actuación. 

B.- Os elementos básicos da estratexia sanitaria desenvolvida polo PP en Galicia

-Deterioración e descapitalización do sistema sanitario público.

-Privatización da estrutura do sistema e dos servizos que presta.

-Desmantelamento dos alicerces do sistema: universalidade, equidade e accesibilidade aos servizos.

1.- Deterioración e descapitalización do sistema sanitario público 

-O orzamento sanitario sufriu unha importante redución (300 millóns de euros respecto do ano 2009, o que representa o custo do novo hospital de Vigo). Este recorte traduciuse na paralización de programas clave e na redución da actividade dos servizos asistenciais.

-Suprimiron o Plan de Mellora da Atención Primaria, que supuxo a perda de máis 1.600 postos de traballo e a paralización da construción de 66 novos centros de saúde, que deixaron en 19 (que ademais reduciron a superficie nun 30%).

-Paralizaron a actividade hospitalaria de tarde, co consecuente aumento das listas de espera. Os tempos de espera medraron un 30% respecto ao anos 2009 polo que actualmente hai 38.000 pacientes que están pendentes de intervención cirúrxica.

-Desmantelaron parcialmente e fixeron recortes nas áreas sanitarias do Barco, Barbanza, Monforte, Burela, Salnés e Verín.

-Tamén pecharon diversos servizos e paralizaron programas de saúde postos en marcha polo anterior goberno. Anunciaron a supresión dos radiólogos de urxencias nos hospitais comarcais; ademáis pecharon varios laboratorios de análises clínicos. Suspenderon o desenvolvemento do Plan da Muller e abandonaron definitivamente o Plan de Saúde Mental; suprimiron os programas de atención a drogodependentes  e pacientes con Sida.

-Houbo unha total ausencia de políticas de racionalización e de mellora da calidade, o que supón o mantemento do gasto farmacéutico máis alto do Estado, por non desenvolver estratexias integrais e polo uso irracional dos recursos, polo que se malgastan máis de 550 millóns de euros ao ano.

-Realizaron unha drástica redución do persoal co despedimento de interinos e contratados (só repuxeron o 10% das vacantes resultantes das xubilacións e outras vacantes), incumprindo a Lei de Saúde de Galicia que ordena realizar convocatorias bianuais das vacantes.  

-Abandonaron tamén os escasos incentivos laborais existentes dirixidos a mellorar a calidade ou a eficiencia: fixeron recortes salariais e eliminaron días de descanso, paralizaron a Carreira Profesional, e fixeron unha tremenda precarización das condicións laborais coa utilización de contratos lixo por horas ou días sen cobertura completa da Seguridade Social. Os novos profesionais da saúde están condenados ao paro  e, novamente, a emigrar a outros países para poder traballar. 

2.- Privatización da estrutura do sistema e dos servizos asistenciais 

-A única partida do orzamento sanitario público que experimentou un incremento foi a de concertos co sector privado.

-Privatizaron servizos estratéxicos para o funcionamento do sistema como a Central de Chamadas, a Plataforma Informática e a Central de Compras.

-Van continuar e mesmo mellorar o concerto singular de Povisa, para o que cal recortaron o proxecto de novo hospital de Vigo, no que suprimiron as 400 camas previstas para asumir a atención da poboacion atendida ata agora por este centro privado.

-Privatizaron o financiamento, construción e xestión dos novos centros como o novo hospital de Vigo que, ademais de multiplicar os seu custo de construción que pasa de 250 a 1.400 millóns de euros (1.800 se incluímos todos os conceptos), sufriu un serio recorte na súa superficie, camas, servizos e na calidade dos materiais e equipamento.

-Paralizaron a ampliación do Hospital Montecelo de Pontevedra para construír un hospital novo, de xestión privada, que multiplicará o seu custo e déixano baixo o control de mans privadas (vai ser, probablemente,  inviable na actual situación ce crise económica). Tamén abandonaron os Plans Directorios dos Complexos Hospitalarios de Ourense, A Coruña, Santiago e Ferrol, e as obras de reforma e a construción de novos Centros de Saúde.

-Externalizaron a diálese renal e outros servizos como a Anatomía Patolóxica e os laboratorios dalgúns hospitais.

-Manteñen a Medtec disfrazado de Galaria, que ven actuando como un instrumento dirixido á privatización dos recursos e controis tecnolóxicos e a facilitar a penetración do sector privado na sanidade pública. Asímesmo manteñen as Fundacións Sanitarias aínda acollidas a xestión privada como o Ingo, 061, Centro de Transfusións e o Instituto de Oftalmoloxía. 

3.- Desmantelamento dos alicerces do sistema: Universalidade, equidade e accesibilidade aos servizos 

-O desenvolvemento en Galicia do Real Decreto 16/2012 supón introducir o copagamento (repago) por servizos e prestacións sanitarias. Este Real Decreto obriga aos pensionistas a pagar unha parte dos medicamentos, as próteses, o transporte en ambulancia non urxente, e os alimentos especiais.

-Tamén contempla a supresión da Carteira de Servizos única, universal e gratuíta no momento do uso.  Haberá servizos básicos, complementarios e accesorios. A sanidade pública pode que limite a cobertura ao paquete básico, e haberá que pagar polo resto das prestacións (ben directamente ou mediante un aseguramento complementario). Neste grupo de servizos optativos pretenden incluír as mamografías, os tratamento de esterilidade, a rehabilitación etc. Núñez Feijóo anunciou tamén a súa intención de que os pacientes hospitalizados paguen a comida, a limpeza ou mesmo as cadeiras utilizadas polos acompañantes. 

 

Propostas da Plataforma SOS Sanidade Pública 

1. Incrementar o gasto sanitario para recuperar o nivel do ano 2009.

2. Elaborar un Plan de Saúde que responda ás necesidades reais de todos os cidadáns e garanta a racionalidade e a equidade.

3. Desenvolver políticas para racionalizar o gasto sanitario en lugar de recortar dereitos e prestacións. Consideramos necesario reducir o gasto farmacéutico inadecuado, a utilización irracional de probas diagnósticas ou terapéuticas que, ademais de innecesarias, poden danar a saúde de quen as recibe. Hai que desenvolver estratexias, consensuadas cos profesionais e cidadáns, dirixidas a mellorar a calidade e a racionalidade das prestacións como guías clínicas, vías clínicas ou protocolos dirixidos a diagnosticar e tratar con racionalidade baseada na evidencia as enfermidades máis frecuentes e importantes.

4. Recuperar o modelo de financiamento público para construír, reparar e xestionar todos os centros sanitarios. Hai que denunciar o incumprimento do contrato polas empresas concesionarias privadas para a construción do novo hospital de Vigo e devolvelo ao financiamento e xestión pública (a Concesionaria reduciu o centro nin 30% e carece de capacidade para financialo). Cómpre reiniciar de forma inmediata a ampliación do Hospital Montecelo (que leva paralizado tres anos) con financiamento público. E haberá que afrontar de xeito urxente os Plans Directorios dos Hospitais que freen a súa deterioración e melloren a súa actividade adaptándoa ás necesidades asistenciais de cada área (como contemplaba o Plan Directorio anulado polo actual goberno da Xunta). Tamén será preciso levar ao Consello  Interterritorial de Sanidade a derogacion da Lei 15/1997 de novas formas de Xestión.

5. Hai que pór en marcha unha política incentivadora do persoal sanitario, consensuada cos traballadores e os seus representantes, que contemple incentivos á calidade, a racionalidade e a produtividade dos traballadores sanitarios; hai que recuperar o desenvolvemento da Carreira Profesional.

6. É preciso eliminar os contratos lixo, e suspender a política de redución de persoal e de non repor as prazas dos profesionais que se xubilen; hai que volver substituír aos profesionais ausentes por baixa laboral ou por vacacións para evitar o crecemento das listas de espera e a masificación das consultas.

7. Cómpre recuperar os Programas da Muller, Saúde Mental, Drogodependencias e o de atención a persoas con Sida.

8. Pechar Galaria reintegrando os seus recursos e funcións ao sistema sanitario público. Reintegrar a xestión pública do Sergas as fundacións de xestión privada como Ingo, 061, Centro de Transfusións, Instituto de Oftalmoloxía, ou a Fegas sendo as súas funcións asumidas pola  Subdirección de Investigación e Docencia

9. Hai que anular o concerto singular de Povisa que debe converterse nun centro concertado por patoloxías con carácter complementario.

10. Potenciar a Atención Primaria renovando un novo Plan de Mellora, que inclúa a creación de novas prazas, a construción dos 66 centros de saúde previstos, a eliminación das trabas para solicitar probas diagnósticas e a redución da burocracia.

11. Tamén se deberán utilizar plenamente os recursos públicos existentes, ampliando o horario dos centros hospitalarios para reducir as listas de espera e evitar desviacións innecesarias de pacientes a centros privados concertados; e incrementar o persoal e ampliar a actividade dos centros sanitarios en xornada ordinaria de mañá e tarde.

12. Recuperar a xestión pública (co persoal da Conselleria e do Sergas) dos servizos de apoio, especialmente a Central de Compras, a Plataforma Informática, o Centro Loxístico de Almacenamento e Suministro e os procesos de decisión sobre prazas e concursos.

13. Hai que manter e dotar adecuadamente as Áreas Sanitarias cos recursos necesarios para planificar, xestionar e atender de xeito integrado as necesidades e problemas de saúde dos cidadáns con eficiencia, racionalidade e equidade.

14. Hai que suspender a aplicación en Galicia do Real Decreto 16/2012, que actualmente implica a imposición do copagamento farmacéutico para os pensionistas, a limitación de determinadas prestacións e a supresión do dereito á asistencia dos inmigrantes.

15. Tamén se procurará favorecer a participación de cidadáns e traballadores sanitarios na planificación, xestión e control da actividade dos servizos sanitarios. Propoñemos unha escola de formación para a participación cidadá, mudando a orientación de Escola de Saúde para Cidadáns, que agora está dirixida a promover que cada quen se faga cargo da atención dos familiares enfermos en lugar facelo os servizos de saúde.

16. Incrementar os recursos para a atención a enfermos crónicos e a favorecer a coordinación cos Servizos de Atención á Dependencia a nivel de cada Área. Crear unha Rede Sociosanitaria coordinada co Servizo Galego de Saude. 

Plataforma SOS Sanidade Pública

Outubro de 2012