As voces baixas, o último libro de Manuel Rivas pode
ser, na miña opinión, unha das mellores obras deste autor que xa é, con todo
merecemento, un dos máis grandes da nosa literatura. Trátase dun texto
autobiográfico no que, en vintedúas breves estampas, repasa os primeiros anos
da súa vida, desde os primeiros medos infantís ata os seus inicios no
xornalismo, traballando como meritorio no mítico Ideal Gallego daqueles anos setenta, onde comezou no oficio a carón
de figuras como Luís Pita e Xosé Gaciño.
Hai autores
que caen na trampa do anecdotario e convirten o relato autobiográfico nun amoreamento
de persoaxes e sucesos que teñen escasa relevancia fóra do ámbito persoal ou
local. Ata os mestres poden cometer este erro (García Márquez en Vivir para contarla, ou Ramiro Fonte en Os meus ollos). Outros caen na
autocomplacencia: o autor convírtese en protagonista da historia e só reflicte
aqueles perfís que máis lle conveñen. Non é doado facer boa literatura a
partires da memoria persoal. Caballero Bonald (Tiempo de guerras perdidas) decía que, onde remata o cómputo
privado da realidade, comeza a invención artística doutra realidade puramente
literaria: “redactar unas memorias también
equivale a montar una novela a partir de esa memoria”.
Eso é o que consigue o autor neste fermoso libro. Constrúe
unha peza literaria cos recordos da súa infancia e adolescencia. Pero Manuel
Rivas non fala tanto de sí mesmo como dos seus: dos avós, dos pais, dos tíos e
da súa irmá María, unha sombra protectora, unha presenza permanente nesta obra,
desde a foto da portada ata o último capítulo no que relata a súa morte
prematura. Tamén fala dun tempo, os últimos anos do franquismo, co silencio
instalado nas casas –había cousas das que non se podía falar-, co autoritarismo
presente na igrexa e na escola -onde os rapaces tomabamos o leite en pó da
axuda americana-, coa emigración como horizonte para a xente nova (“Un día,
indo sós para a escola , Antonio informoume moi contento: “Mañá marcho para Inglaterra”.
E engadíu: E ti quedas aquí”), coas familias traballando duro para fuxir da
miseria e na procura un futuro mellor
para os fillos (“E ti, cando sexas grande, a ver se buscas un traballo no que
non te molles”).
O texto, e
as fotos que o acompañan, dan testemuña da vida dunha familia humilde que
traballa arreo para mellorar a súa vida. O autor recorda aos seus con afecto,
con grandísimo respecto e tamén con admiración. O seu pai, albanel e
saxofonista, foi quen de construir no Castro de Elviña, coas súas propias mans, “aquela nosa casa
solitaria que resistía as tempestades”. Súa nai, que falaba soa mentres
traballaba, protexía aos fillos contra o mundo,
“mantiña unha loita sen tregua contra a friaxe e as correntes de aire”,
e estaba obsesionada con que os fillos tivesen un traballo que os librase de
andar á intemperie. Hai un momento do libro que resulta moi revelador. Despois
de moitos días sen poder traballar, por causa da chuvia, o pai estoupa: “Quen
me dera unha semana no cárcere”. E a nai contéstalle: “E a min sete días no
hospital!”. Como se pode apreciar hai tamén no libro, como é habitual en Rivas,
unha grande dose de humor, un humor terapéutico que axuda a tolerar os golpes
da vida. E tamén humor negro de alta calidade.
Conta o caso de Antonio o
Chibirico, que exerceu de enterrador na parroquia de San Vicenzo. Ás veces
achegábase á porta das tabernas e berraba: “Hai que ir morrendo! Non dades un
peso a gañar!”.
Todo esto é contado
en voz baixa. O autor non eleva o tono, non impón o seu discurso senón que
relata con sinxeleza, afecto e ironía a vida cotiá deste grupo humano no que
naceu, medrou e aprendeu a ser boa persoa (“Fueron
mi vida. Gente a la que quise. Cada una de sus ausencia me ha llenado de
sufrimiento”, Rafael Chirbes en La buena
letra). Pero a novela trascende o
terreo estrictamente persoal e familiar. Os que vimos daquel tempo, e da mesma
estirpe proletaria, recoñecémonos nestas figuras e neste relato. Tamén nós sufrimos
os medos infantís, soubemos da friaxe dos invernos, tivemos mestres que
utilizaban a regra como ferramenta de traballo e na nosa casa tampouco había
libros.
Relatos coma
este axudan a darlle sentido ás nosas vidas. As narrativas persoais que imos
construindo ao longo da vida “danlle sentido ao pasado, explican o presente e
anticipan o futuro” (Santiago Lamas, Galicia
borrosa). Esta memoria persoal do autor é tamén, en parte, a nosa memoria colectiva. Manuel Rivas é un
notable poeta, un articulista brillante e comprometido e un narrador poderoso
que nos deixa neste libro unha testemuña conmovedora dos seus primeiros anos
neste mundo.
A súa irma
María gañou, nunha ocasión, un concurso de relatos patrocinado por unha empresa
de refrescos. Os xornais titularon: “La hija de un albañil gana el concurso
nacional de redacción”. As forzas reaccionarias, que agora dominan no país,
están a dictar normas e a impoñer decretos para tentar que o fillo dun albanel
non poida chegar a ser o mellor escritor de Galicia e membro relevante da Real
Academia Galega. Nunca máis.
Eres un fenómeno ,Pablo, Unha aperta e Feliz 2013.
ResponderEliminarMorir de pie...
ResponderEliminarComo decía un amigo, en caso de duda siempre a la izquierda.
SALUD Y REPÚBLICA
moitas gracias por compartir con nós estas reflexions semmpre tan atinadas, o meu home é un gran admirador teu e di que está sorpendido do ben que escribes para ser un médico,je je , feliz ano e non cambies
ResponderEliminarO comentario anteriror saliu co nome do meu home, Eu son Carmen Iglesias....
ResponderEliminarO comentario está a altura da obra, e fermosísismo.
ResponderEliminarSaúdos.